Opis gminy Opatówek, powiatu Kaliskiego 1948

 

Opis gminy Opatówek, powiatu Kaliskiego

Dokument powstał w roku 1948, a więc w pierwszych latach Polski Ludowej, tuż po reformie administracyjnej i w okresie odbudowy kraju po II wojnie światowej. Dane w nim zawarte mają charakter statystyczno-opisowy, przygotowane zostały zapewne na potrzeby władz powiatowych i wojewódzkich. Tego rodzaju opisy tworzono w całym kraju, by zebrać informacje o stanie gospodarczym, społecznym i infrastrukturalnym gmin.

„Opis gminy Opatówek” z 1948 roku przedstawia obszar typowo rolniczy, ze skromnym przemysłem i rzemiosłem, z przewagą małych gospodarstw chłopskich. Infrastruktura była dopiero odbudowywana po wojnie, a życie społeczne i polityczne zaczynało być podporządkowane systemowi komunistycznemu.

Gmina dysponowała dużym potencjałem rolniczym, ale brakowało rozwiniętej sieci usług, oświaty i opieki zdrowotnej. Widać również początki modernizacji (spółdzielnia, ośrodek zdrowia, nowe szkoły).

W przeciwieństwie do przedwojennej, oddolnej i niezależnej spółdzielczości, system komunistyczny w Polsce przejął i upaństwowił ruch spółdzielczy. Zdeformowana w ten sposób idea spółdzielni stała się jednym z filarów gospodarki planowej, służąc kontroli nad społeczeństwem i realizacją polityki rolnej państwa.

   Spółdzielnie często były wykorzystywane do przejmowania majątku (młyny, sklepy) z rąk prywatnych przedsiębiorców. Bardzo wielu Polaków zostało wówczas skrzywdzonych, ponieważ te działania odebrały im podstawy egzystencji i środki do życia dla ich rodzin. W perspektywie długofalowej, miały one przygotowywać grunt pod kolektywizację rolnictwa, czyli tworzenie spółdzielni produkcyjnych na wzór radzieckich kołchozów. Właściciele sklepów, w restauracji, hoteli niszczeni byli kontrolami, domiarami i bzdurnymi zarządzeniami, aby odebrać im środki do życia. Proces ten odzwierciedlają odwołania opatowian zgromadzone w Archiwum Państwowym w Poznaniu: Handel prywatny-odwołania [od decyzji Wydziału Handlu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu, Kod referencyjny 53/1071/0/17.6/1433, Daty 1953 - 1957, Zespół: Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu.

"Rozwój" spółdzielczości nie był wynikiem rynkowej konkurencji, lecz centralnie planowanych decyzji i nadanych im przywilejów. Państwo faworyzowało spółdzielnie, dostarczając im priorytetowo towary, surowce i środki finansowe, co eliminowało prywatnych konkurentów.

 Jak w cytowanym poniżej opisie, spółdzielnie prowadziły szeroką działalność: od działów spożywczych i piekarni, po młynarstwo, skup zboża i dystrybucję nawozów. Było to odzwierciedleniem dążenia do kompleksowego opanowania gospodarki wiejskiej i eliminacji prywatnego handlu. Choć formalnie członkostwo było dobrowolne, w praktyce często było wymuszane ekonomicznie lub administracyjnie. Państwo przejęło kontrolę nad kluczowymi sektorami, np. poprzez monopolizację skupu produktów rolnych oraz dystrybucji towarów deficytowych, co zmuszało rolników do współpracy.

„Opis gminy Opatówek” z 1948 
APK

I. Część ogólna

O istnieniu Opatówka już w VII stuleciu bulla papieża Innocentego II z roku 1136, wymieniając pośród wsi archidiecezji gnieźnieńskiej należących do arcybiskupów gnieźnieńskich i arcybiskupów gnieźnieńskich, podaje wieś Opatówek.

Gmina Opatówek leży w odległości około 10 km na wschód od miasta Kalisza. Sąsiaduje od strony zachodniej z gminą Godziesze i Koźminek, od strony północnej z gminą Żelazków, od strony wschodniej z gminą Lisków, a od strony południowej z gminą Ceków i Iwanowice.

Obszar gminy wynosi 9.128 ha, z tego użytków rolnych 8.162 ha, nieużytków 316 ha, lasów 278 ha.

Ludność gminy wg ostatniego spisu z roku 1946 wynosi 6.417 mieszkańców, w tym Opatówek 2.570. Na obszarze gminy jest 11 gromad, w tym 2 miasteczka: Opatówek i Tłokinia.

Charakter ludności gminy ogólnie jest rolniczy, za wyjątkiem osady Opatówek, która posiada więcej charakteru miejskiego.

Poza ludnością rolniczą utrzymuje się z rzemiosła, z pracy robotniczej w cegielniach, przy budowie szos, w fabrykach kaliskich i przy pracy w polu.

Na terenie gminy istnieją następujące zakłady i przedsiębiorstwa przemysłowe: 1 fabryka mebli zatrudniająca 58 robotników, 1 cegielnia parowa zatrudniająca 46 robotników, 2 młyny motorowe zatrudniające 4 robotników, 1 młyn wodny zatrudniający 2 robotników, 2 kuźnie, 1 warsztat stolarski, 4 sklepy spożywcze, 4 sklepy galanteryjne, 1 piekarnia zatrudniająca 6 robotników, 1 rzeźnik, 2 szewców, 1 bednarz, 1 stelmach, 1 kołodziej, 1 kowal, 1 murarz i 1 cieśla.

Prócz powyższych zakładów istnieje Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, prowadząca działy: spożywczy, piekarski, młynarski, galanteryjny, zbożowy, nawozowy, opałowy i materiałów budowlanych. Spółdzielnia rozwija się dobrze i rokuje dobre nadzieje na przyszłość.

Na terenie gminy istnieje 22 km dróg bitych i brukowanych, 30 km dróg gruntowych, 7 mostów (2 kamienne i 5 drewnianych).

Na terenie gminy istnieje 5 szkół powszechnych o 10-ciu nauczycielach, 20 salach wykładowych i 510 uczniach.

Gmina posiada 1 lekarza w Opatówku, 2 akuszerki, 1 dentystę i 1 Ośrodek Zdrowia w Opatówku, dobrze zaopatrzony w personel.

Na terenie gminy jest Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny w Opatówku.

Na terenie gminy jest stacja kolejowa, wąskotorowa i szerokotorowa w Opatówku. Z uwagi na budowę szosy Opatówek–Kalisz linia autobusowa chwilowo nieczynna.

II. Część szczegółowa

1. Obszar gminy wynosi ogółem 9.128 ha, w tym:

   • 8.162 ha użytków rolnych,

   • 316 ha nieużytków,

   • 278 ha lasów.

2. Ludność gminy wg ostatniego spisu ludności wynosi 6.417 mieszkańców, w tym:

   • Opatówek 2.570 mieszkańców,

   • Porwity 192 mieszkańców,

   • Szulec 202 mieszkańców,

   • Cienia I 390 mieszkańców,

   • Cienia II 297 mieszkańców,

   • Trojanów 243 mieszkańców,

   • Tłokinia Kościelna 365 mieszkańców,

   • Tłokinia Nowa 104 mieszkańców,

   • Tłokinia Wielka 548 mieszkańców,

   • Michałów II 143 mieszkańców,

   • Skarszewek 104 mieszkańców.

3. Ludność gminy wg stanu zatrudnienia:

   • rolnicza – 4.622,

   • przemysłowa – 1.155,

   • robotnicza – 475,

   • inteligencja – 165.

4. Domów mieszkalnych na terenie gminy: 1.341, w tym:

   • Opatówek – 494,

   • Porwity – 18,

   • Cienia I – 74,

   • Cienia II – 62,

   • Trojanów – 47,

   • Tłokinia Kościelna – 82,

   • Tłokinia Nowa – 30,

   • Tłokinia Wielka – 79,

   • Michałów II – 35,

   • Szulec – 36,

   • Skarszewek – 33.

5. Na terenie gminy istnieje Gminna Spółdzielnia Związku Samopomocy Chłopskiej w Opatówku. Prowadzi ona działy: spożywczy, piekarski, młynarski, galanteryjny, zbożowy, nawozowy, opałowy i materiałów budowlanych. Spółdzielnia rozwija się dobrze i rokuje dobrze na przyszłość.

6. Gmina posiada 1.010 gospodarstw rolnych, w tym:

   • powyżej 20 ha – 9,

   • od 10 do 20 ha – 170,

   • od 5 do 10 ha – 270,

   • od 2 do 5 ha – 322,

   • poniżej 2 ha – 239.

7. Na terenie gminy istnieje jeden Ośrodek Szkolny Rolniczej Służby Rolnej, mieszczący się w Opatówku, w którym pobiera naukę 25 uczniów.

8. Gmina posiada gruntów ornych – 5.057,05 ha, łąk – 474,98 ha, pastwisk – 262,51 ha, lasów – 278 ha.

9. W ostatnim spisie zwierząt gospodarskich wg stanu na dzień 30 czerwca 1948 roku podano:

   • 815 koni,

   • 2.079 szt. bydła rogatego,

   • 1.746 szt. trzody chlewnej,

   • 171 szt. owiec i baranów.

10. W ostatnim spisie powierzchni użytków rolnych oraz zasiewów w roku 1948 zasiano:

• żyta 1.537,20 ha,

• pszenicy 207,24 ha,

• jęczmienia 215,45 ha,

• owsa 243,15 ha,

• buraków cukrowych 24,15 ha,

• ziemniaków 541,95 ha.

11. Ogólny obszar lasów w gminie wynosi 278 ha, w tym 125,11 ha lasów państwowych, 152,89 ha lasów prywatnych.

12. Na terenie gminy istnieje 22 km dróg bitych i brukowanych, 30 km dróg gruntowych gminnych, 7 mostów (2 kamienne i 5 drewnianych).

13. Na terenie gminy znajduje się:

• 462 rowery,

• 13 motorów,

• 3 ciągniki w posiadaniu P.Z.D. w Opatówku,

• 1 samochód ciężarowy,

• 1 autobus w posiadaniu Gminnej Spółdzielni,

• 1 auto osobowe w posiadaniu Urzędu Pocztowego,

• 1 auto osobowe prywatne,

• 5 motocykli,

• 12 furmanek.

14. Gmina posiada:

• 1 lekarza,

• 2 akuszerki,

• 1 dentystę,

• 1 aptekę,

• 1 Ośrodek Zdrowia w Opatówku.

15. Na terenie gminy istnieje 5 szkół powszechnych, a mianowicie: w Opatówku, Tłokini Kościelnej, Cieni I, Michałowie II i Tłokini Wielkiej.

16. Na terenie gminy jest zorganizowana Gminna Biblioteka przy Zarządzie Gminnym w Opatówku, licząca około 500 tomów.

17. Ośrodek Tłokinia Kościelna posiada radiowęzeł, ogłoszenia gromad Cienia II i gromad Trojanów.

18. Na terenie gminy jest zorganizowany Gminny Komitet Opieki Społecznej, jak również Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem. Zatrudnia ona jedną położną i jedną lekarkę, świadcząc pomoc 125 matkom i 186 dzieciom.

19. Na terenie gminy istnieje 6 jednostek OSP, w tym 4 jednostki motorowe i 2 konne. Posiadają one łącznie 6 motopomp i 3 zaprzęgi konne.

20. Stan finansowy gminy: gmina czerpie dochody z podatku gruntowego i przemysłowego, w roku 1948 wynoszące 8.193.610,20 zł.

21. Instytucje kredytowe i oszczędnościowe: oddziały kas komunalnych, banki ludowe, spółdzielcze itp.

22. Na terenie gminy istnieje jeden Związek Pracowników Dworców Kolejowych, Związek Rzemieślników Chrześcijańskich, Związek Byłych Więźniów Politycznych.

23. Przez teren gminy przebiega tor kolejowy szerokotorowy na trasie Kalisz–Łódź, a tor wąskotorowy na trasie Opatówek–Turek.

24. Na terenie gminy istnieje 5 sklepów spożywczych prywatnych i 1 sklep spożywczy Gminnej Spółdzielni, 3 sklepy galanteryjne (w tym 1 Gminnej Spółdzielni „Sam. Chłop.”).

25. Z zakładów przemysłowych:

• 1 Fabryka Mebli zatrudniająca 58 robotników,

• 1 Cegielnia parowa zatrudniająca 46 robotników,

• 2 młyny motorowe,

• 1 młyn wodny,

• 2 kuźnie,

• 1 warsztat stolarski,

• 1 piekarnia,

• 1 rzeźnik,

• 2 szewców,

• 1 bednarz,

• 1 stelmach,

• 1 kołodziej,

• 1 murarz,

• 1 cieśla.

26. Prócz powyższych zakładów istnieją: 6 kowali, 5 rzeźników, 1 bednarz, 1 szewc, 1 ogrodnik, 1 stolarz.

27. We wsi Tłokinia Wielka istnieje aparat telefoniczny na poczcie.

28. Do władz niezespolonych należy Milicja Obywatelska w Opatówku.

29. Na terenie gminy istnieją dwie parafie katolickie: jedna w Opatówku, druga w Tłokini Kościelnej.

30. Na terenie gminy istnieją organizacje polityczne: Polska Partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne, Związek Samopomocy Chłopskiej, Polski Związek Zachodni, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Związek Młodzieży Polskiej i Sekcja Polskiego Związku Łowieckiego.

31. Warunki komunikacyjne gminy są zadawalające.

32. Życie gospodarcze gminy opiera się przeważnie na rolnictwie.

33. Z zabytków historycznych z dawnych lat pozostała tylko oficyna dworska w roku 1825 wzniesiona, stylowy o swojskich motywach dworek administratora, dziś mieszkanie personelu Ośrodka Oświaty Rolniczej, piękny most żelazny w parku z roku 1824,domek z herbem zajączków, położony w Opatówku przy ul Kościelnej nr 15.

34. Po odzyskaniu niepodległości teren gminy został zniszczony, rolnicy powracając na swoje gospodarstwa zastali ziemię nie obsianą, bez inwentarza, spustoszoną. Brak inwentarza powodował małe dochodowości i osiągnięcia z gospodarstw rolnych. Obecnie naprawiono wszystkie drogi, gospodarstwa rolne zostały doprowadzone do stanu przedwojennego, wybudowano cztery budynki murowane szkolne od 13 salach wykładowych i ośmiu mieszkaniach dla nauczycieli. Ogólny koszt budowy przekracza 20 000 000 złotych. Prócz tego znajduje się w budowie piąta szkoła w Opatówku, której ogólny koszt budowy wyniesie 50 milionów złotych, szkoła ta budowana jest przy bardzo wydajnej pomocy Państwowego Związku Samorządowego jak i skarbu państwa szkoła ta nosić będzie nazwę: "Szkoła Pomnik imieniem Prezydenta Bolesława Bieruta i pomieści w sobie 11 sal wykładowych o najnowocześniejszych urządzeniach szkolnych i technicznych. Prócz tego na terenie gminy przeprowadzono meliorację rzeki trojanówki na przestrzeni 6 km kosztem 2 500 000 zł oraz wybudowano kanał odwadniający o długości 4200 m przy rozpiętości górnej od 5 do 10 m. Koszt budowy kanału wynosi 1 500 000 zł. Poza powyższymi pracami wykonano wiele innych drobnych prac jak remont dróg w tym budowa szosy odcinku 1200 m we wsi tłokinia wielka, budowa mostu we wsi Michałów 4 o długości 3,5 m i szerokości 5,5 m którego koszt budowy wyniósł 70 000 nie licząc drzewa otrzymanego od powiatowego zarządu drogowego. Zelektryfikowano dwie wsie Cienia I i Trojanów. Na najbliższą przyszłość gmina projektuje pobudować łaźnie publiczną w Opatówku. Założyć kinoteatr i bibliotekę. Obecnie naprawiono drogi, wybudowano 4 budynki murowane szkolne i 1 drewniany.

Opatówek, dnia 3 listopada 1948 roku

Zarząd Gminy w Opatówku, powiat Kaliski

dokument podpisany jest przez:

Jan Chołys – podwójci (czyli zastępca wójta),
a obok znajduje się pieczęć urzędowa:
„Zarząd Gminy w Opatówku, pow. Kaliski”.