Żydzi w Opatówku.

Zdjęcie ściągnęłam przed laty z jakiegoś portalu zakupowego, podpisane jako "Żydzi kaliscy"

Chodziłam codziennie ulicami Opatówka i niewiele o nim wiedziałam. Wszystko owiane było mgłą tajemnicy, ponieważ ustrój jaki panował do niedawna, a właściwie jego służby - Milicja Obywatelska i Urząd Bezpieczeństwa, a później Służby Bezpieczeństwa stały na straży, jak to określały "porządku publicznego", a więc i na straży pamięci. Mówić o przeszłości było "nielzia". Z okien naszego mieszkania przy Placu Wolności patrzyłam na pierzeję rynku naprzeciwko i nic nie wiedziałam o ludziach, którzy mieszkali tam jeszcze dwadzieścia lat wcześniej. Kiedyś nie można było o tym mówić, a teraz nie ma komu. Babcia nie opowiadała mi raczej o naszej historii, dość już było śmierci i strat w naszej rodzinie. Bardzo się bała komunistów, miała doświadczenia związane z prześladowaniem Tadeusza Wiewiórkowskiego, żołnierza wojny 1920, zamęczonego przez UB. Odkrywam powoli tajemnice miasteczka, historię rodzin, które je zamieszkiwały. Bo historia Polski, to historia rodzin. Najpierw dotarłam do nazwisk Żydów zamieszkujących kamienicę moich pradziadków Szalińskich, a właściwie poprzednich właścicieli - Kościańskich oraz Niemca Hermanna Feichta ( część kamienicy należała do niego), bo wpis jest z 1931 roku. Są to: 

Icek Lubelski

Icek Lubelski, APK, Księga ludności stałej, rejestry mieszkańców

Frajda Jachimowicz

Sura Wol

kupcowa

Sura Wol ur. 1841 Kalisz z d. Kujawska, c. Abrama, wyzn. mojżeszowe, wdowa, kupcowa, przybyła z Wielunia, z dziećmi: Chenoch ur. 1870 w Kaliszu, Hipolit ur. 1871 w Kaliszu,

Adler?

Kołtun (Kolton) Nachan

Kołtun mieszkał na Zawodziu u Śnieguli i handlował zbożem. Źródło: Wspomnienia Stefana Melki "Moje wspomnienia"

Abraham Feigen  ur. 1877 w Opatówku, kupiec, getto w Koźminku, zamordowany.

-Herszlik Fajgen ur. 1852 Złoczew, s. Arona i Łaji z d. Brat, wyzn. mojżeszowe, wyrobnik i Estera Bajla Z d. Zajdberg I voto Czarnożył , c. Markusa i Cywji z d. Proch 1841-1918 Kalisz, z dziećmi:
-Abram Fajgen/Feigin ur. 1874 Kalisz, handlarz i Frimeta Feigin z d. Lewite ur. 1868 Poddembice

Ajzner / Eizner Ajzner handlował drewnem i miał sklep spożywczy; jego młodszy syn Daniel (tu jakaś nieścicłość) chodził ze mną do szkoły, a starszy został adwokatem i wyjechał do Warszawy. Źródło: Wspomnienia Stefana Melki "Moje wspomnienia".

-Aron /Aharon Ajzner ur. 1877 w Błaszkach, wyzn. mojżeszowe, handlarz z drugą żoną Blimą z domu Fajgen ur. 1895 w Opatówku, dzieci Arona z I małżeństwa z Esterą /Ester z d. Sieradzka:
-Dawid Mordke Ajzner/Ejzner ur. 1902 w Opatówku,
-Kalman Ajzner ur. 1905 w Opatówku,
-Sara 1909

-Salek Yehoshua ur. ? (nie ma go w księdze ludności- na stronie Yad Vashem Salek Yehoshua Eizner (yadvashem.org)

Salek Yehoshua Eizner

print screen ze strony Yad Vashem

oraz dzieci Arona i Blimy:
-Chaim ur. 1919 w Kaliszu i
-Izrael Szyja ur. 1916 w Opatówku.

Rodzina Ajzner/Ejzner, APK, Księga ludności stałej, rejestry mieszkańców

Pinczewscy

Źródło: Wspomnienia Stefana Melki "Moje wspomnienia"

Największą rolę w życiu Opatówka odegrała jednak żydowska rodzina Pinczewskich. Trzeba pamiętać, że był to okres wielkiego bezrobocia, a stopniowo rozwijająca się fabryczka lalek dawała ludziom zatrudnienie. Pinczewscy najpierw mieszkali w oficynie pałacowej i rozpoczęli produkcję w piwnicach tego budynku. Gdy się wzbogacili wybudowali główny gmach fabryki przy ulicy Łódzkiej. W Fabryce Lalek i Zabawek Drewnianych, w zależności od koniunktury, pracowało od 60 do 80 ludzi.

W samym tylko domu nr 61 zamieszkiwali:

-Hersz Pinczewski 1855-1924 Lutomiersk, s. Jakóba i Fajgi z d. Tyger, wyzn. mojżeszowe, sklepikarz, i Ruchla z d. Goldberg ur. 1855 Piotrków, c. Fajwela i Chany z d. Rychterman z córką:

-Brana Pinczewska ur. 1892 Konstantynów,

-Marjem Pinczewska ur. 1892 Opatówek, c. Abrama i Chany Sury z d. Fride, wyzn. mojżeszowe, przy matce,

-Fiszel Pinczewski ur. 1895 Opatówek, c. Abrama i Chany Sury z d. Fride, wyzn. mojżeszowe, przy matce,

-Natan(Nikodem) Pinczewski ur. 1899 Opatówek, c. Abrama i Chany Sury z d. Fride, wyzn. mojżeszowe, przy matce,

-Eugenia Pinczewska ur. 1906 Opatówek, c. Feliksa i Ryfki z d. Pinczewska, przy rodzicach

-Jan Pinczewski ur. 1919 Kalisz, s. Feliksa i Ryfki z d. Pinczewska, przy rodzicach,

-Beniamin Pulwermacher ur. 1868 Opatówek, s. Chaima i Berty z d. Zaks wyzn. mojżeszowe, sklepikarz,

Herz Pulwermacher ur. 1874 Opatówek, s. Chaima i Berty z d. Zaks wyzn. mojżeszowe, sklepikarz,

-Chana Sura Pinczewska z d. Fide, ur. 1862 Parzęczew, c. Izraela i Dwojry z d. Denkelman, wyzn. mojżeszowe, wdowa, sklepikarka

Pinczewscy, Opatówek

Liba Brauner z d. Pinczewska ur. 1890 Opatówek, c. Abbrama Chany Sury z d. Freide, wyzn. mojżeszowe i mąż Hersz Lajb Brauner ur. 1894 w Łodzi, s. Jakóba i Ruchli z Tennenbaum i dziecko: Mira Brauner ur. 1919 w Łodzi

W księgach ludności znalazłam też rodzinę Berlińskich. Przeprowadzili się do Opatówka z Blaszek. Mieszkali pod numerem 34. Duża rodzina, przy nazwiskach mężczyzn w rubryce zawód wpisano: handlujący lub kupiec.

Rodzina Berlińskich, APK, Księga ludności stałej, rejestry mieszkańców

W księdze ludności znalazłam też szklarza Line/Bine? Czarnożyła oraz wielu członków rodziny Czarnożył. Ślad urywa się w łódzkim getcie; Mojsze Czarnozyl (yadvashem.org)

Czarnożył, APK, Księga ludności stałej, rejestry mieszkańców

Dom nr 18

-Line Czarnożył ur. 1869 Kalisz, s. Jakuba i Estery z d. Walli, wyzn. mojżeszowe, kawaler, szklarz,

-Hersz Sender Czarnożył ur. 1863 w Kaliszu, s. Jakuba i Baili z d. Zandberg, wyzn. mojżeszowe, handlujący i Liba z d. Ways/Weis? 1866-1921, c. Mojżesza i Cypry z d. Kołtun, z dziećmi: Samuel Mordke ur. 1877, Cypra ur. 1889, Cywija ur. 1892, Chaja Jetta ur. 1893, Ryfka Ruchla ur. 1898, Mojżesz ur. 1900, Szulem ur. 1903 oraz II żona Hersza - Brana z d. Kae, I voto Messer ur. 1877 w Uniejowie.

Czarnożył, APK, Księga ludności stałej, rejestry mieszkańców

Rodzina Szlamiaków

Najwięcej osób o nazwisku Szlamiak mieszkało w domu nr 94

-Chaim Szlamiak ur. 1851 Iwanowice, wyzn. mojżeszowe, kupiec, wdowiec, z dziećmi: 

-Małka Szlamiak ur. 1886 Iwanowice, c. Chaima i Cyrli z d. Donajl, panna,

-Łaja Szlamiak ur. 1890 Opatówek, c. Chaima i Cyrli z d. Donajl, panna,

-Haja/Chaja Szlamiak, ur. 1898 Kalisz, c. Chaima i Marjem z d. Trzon, panna,

-Mindel Szlamiak ur. 1899 Kalisz, c. Chaima i Marjem z d. Trzon, panna,

-Szmul Szlamiak ur. 1903 Kalisz, s. Chaima i Marjem z d. Trzon, kawaler,

-Pinkus Szlamiak ur. 1905 Opatówek, s. Chaima i Marjem z d. Trzon, kawaler,

-Abram Szlamiak ur. 1906 Opatówek, s. Chaima i Marjem z d. Trzon, kawaler,

-Estera Szlamiak ur. 1909 Opatówek, c. Chaima i Marjem z d. Trzon, panna,

-Józef Szlamiak ur. 1911 Opatówek,  s. Chaima i Marjem z d. Trzon, kawaler,

-Hersz Szlamiak ur. 1849 Iwanowice, s. Majera i Estery z d. Chaftka, wyzn. mojżeszowe, kawaler, piekarz 

-Mordka Szlamiak ur. 1857 Iwanowice, s. Majera i Estery z d. Chaftka, wyzn. mojżeszowe, kawaler, piekarz 

-Mariem Szlamiak ur. 1886 Opatówek, rodzice: Chaim i Cyrla z d. Donat, wdowa, wyzn. mojżeszowe

Teraz znalazłam kolejną żydowska mieszkankę Opatówka: Rachela Szlamiak (ur. 1904 w Kaliszu ), na stronie Yad Vashem znalazłam informację, że była krawcową i zginęła w czasie II wojny. Miała męża Abrachama. Mieszkała na ul. 3-Maja 8. Pozostawiła po sobie dom. Ktoś kto w nim mieszka - właśnie poznał jego historię. Rodzina Szlamiaków prowadziła rzeźnictwo, w handlu byli bardzo solidni: dbali o czystość towaru, czego nie można powiedzieć o innych rzeźnikach. Źródło: Wspomnienia Stefana Melki "Moje wspomnienia"

Rachela Szlamiak, Opatówek ul. 3-Maja 8.

Jeszcze inni członkowie rodziny Szlamiak:

Z rodziny  Szlamiaków pochodziła matka Lajba Kawe - Marjem. Lajb Kawe w 1880 w Opatówku. Miał z zoną Cyrką z domu Sztorch urodzoną 1886 w Łęczycy czworo dzieci: Chanę Ruchlę (Różę) ur. 1925 w Kaliszu, Esterę ur. 1913 w Kaliszu, Majera ur. 1923 w Kaliszu i Haima ur. 1917 w Kaliszu. Wysłani do getta w Łodzi. Róża została zamordowana, zeznania i świadectwo jej brata https://collections.yadvashem.org/en/names/577109

Rodzina Kawe, APK, Księga ludności stałej, rejestry mieszkańców.

Lokatorzy Kościańskich 1931

Lokatorzy Hermanna Feichta, Niemca. 1931.

Kościelna 7

Pod numerem 7 na ulicy Kościelnej mieszkał Huna Fiszbain. Był to dom parterowy z częścią frontową i oficyną.
Nie napotkałam w literaturze o Opatówku tego nazwiska, chociaż musiał być zamożnym człowiekiem.
Miał duży parterowy dom o powierzchni 280 metrów kw. kryty dachówką, z oficyną o powierzchni 200 metrów z 2 izbami o powierzchni 200 metrów. Wówczas niewielu mieszkańców Opatówka posiadało takie domy. W domu opuszczonym przez niego po wojnie usytuowano Milicję. Milicja Obywatelska w Opatówku. Ulica Kościelna 7.

Plac Wolności 7

Plac Wolności 7, teraz  nr 8,  (dom 1-piętrowy, 11 izb) mieszkał tu Lajzer (Elieser) Tondowski, sprzedawca tekstyliów, ur. 1877 w Błaszkach (syn Josefa i Gitli z Elsterów ) oraz jego żona Chana (Khana) Tondowska ur. 1880 w Błaszkach (córka Abrama i Rejli Gelbart) zm. 31.12.1940 w Lublinie. Lajzer (Elieser) Tondowski został zastrzelony 01.09.1939 w Poddembicach. Mieli syna Khaima ur. 1897, zginął,  syna Schmula ur.1899, syna Zwi, ur. 1918, zginął. Mieli córkę Franię, dziecko jeszcze, zginęła. Taka informacja widnieje o nich na stronie Yad Vashem *. Informacje podał ich sąsiad, inny Żyd, Yaakov Feigen.

Dom Tondowskich, Plac Wolności 8, kiedyś 7. Opatówek.

Syn Lajzera Tondowskiego ożenił się i zamieszkał w domu nr 7 z żoną Ruchlą.

O Tondowskich jeszcze tutaj: Zbrodnia bez kary

Kolejne zdjęcie przedstawia już triumfujących Niemców w Opatówku. Tondowskich już nie ma. Moich pradziadków Szalińskich też już nie ma w kamienicy na prawo od przemawiającego Niemca. Grono słuchaczy, z pewnością Niemcy i folksdojcze oddają się wizji życia w nowej Rzeszy, w której zagrabią już cały majątek Polaków, ich domy, gospodarstwa, wymordują ich i będą żyli długo i szczęśliwie.

Okupacja niemiecka w Opatówku, Plac Wolności 7, dzisiaj nr 8. 1940.
Dom Tondowskich wysiedlonych, a później zamordowanych przez Niemców.
APK, Zespół Martyna.

Być może patrzymy na moment wysiedlania Tondowskich.
Jest to początek wojny, napisy na sklepach są jeszcze po polsku.

W domu 46 mieszkali:

-Abram Rawicki ur. 1831 w Kaliszu, s. Szlamy i Sury z d. Sztel, wyzn. mojżeszowe, kupiec z żoną -Mirla Rawicka z d. Sieradzka c. Chaima i Sury, z dziećmi: Juda Hersz ur. 1856, Sura Gitla ur. 1858, Estera Ryfka ur. 1862, Cyrla ur. 1856, wszyscy urodzeni w Kaliszu .

Abram Rawicki ur. 1831 w Kaliszu, s. Szlamy i Sury z d. Sztel, wyzn. mojżeszowe, kupiec z żoną -Mirla Rawicka z d. Sieradzka c. Chaima i Sury, z dziećmi: Juda Hersz ur. 1856, Sura Gitla ur. 1858, Estera Ryfka ur. 1862, Cyrla ur. 1856, wszyscy urodzeni w Kaliszu .

* Źródło: Central DB of Shoah Victims' Names - Record Details (yadvashem.org)

W domu 101 mieszkali:

-Mojżesz Cige ur. 1838 Kalisz, s. Abrama i Gitli, wyzn. mojżeszowe, kupiec i Salka Cyrla ur. 1854 Sieradz, z d. Kociołkowska, c. Jakóba i Rajzy z d. Gombińska, z dziećmi:

-Ryfka Cige ur. 1878 Sieradz, panna

-Fajwel Cige ur. 1882 Sieradz, kawaler

-Mojżesz Cige ur. 1838 Kalisz, s. Abrama i Gitli, wyzn. mojżeszowe, kupiec i Salka Cyrla ur. 1854 Sieradz, z d. Kociołkowska, c. Jakóba i Rajzy z d. Gombińska, z dziećmi:

-Ryfka Cige ur. 1878 Sieradz, panna

-Fajwel Cige ur. 1882 Sieradz, kawaler