Lisków. Związek Strzelecki 1934.

autor:

Dominika Pawlikowska

Związek Strzelecki 

zrzeszał pozaszkolną, przedpoborową młodzież, głównie wiejską i rzemieślniczą. Prowadził działalność w zakresie wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. Podlegał Ministerstwu Spraw Wojskowych. Należał do Polskich Związków Sportowych. Ściśle związany z obozem J. Piłsudskiego.

W 1939 ZS liczył około 500 tysięcy członków, którzy w czasie kampanii wrześniowej 1939 wykonywali zadania zlecone przez władze wojskowe.

We wrześniu 1939 w Krakowie w oparciu o przedwojenne struktury Strzelca utworzono Organizację Orła Białego. Organizacja prowadziła działalność dywersyjną, wywiad i akcje propagandowe, wymierzone przeciwko okupantom. W czerwcu 1940 podporządkowała się Związkowi Walki Zbrojnej. Członkowie Strzelca znaleźli się na listach proskrypcyjnych, wielu zostało zamordowanych w obozach koncentracyjnych, tak jak Zygmunt Gadzinowski. Był sekretarzem gminy.

Członkami tej organizacji byli też wszyscy bracia Wiewiórkowscy: Jan, Stanisław i Marian - mój dziadek. Po wojnie zakazana i zdelegalizowana. 

Nie uczono mnie o niej w szkole, nie można było wspominać o polskich bohaterach. Uczono mnie całkowicie kłamliwej historii. Ze zdrajców zrobiono bohaterów, a o bohaterach milczano. Mieli zostać zapomniani na zawsze.

Dokument z Archiwum Państwowego nt. Związku Strzeleckiego w Liskowie:

Lisków. Związek Strzelecki 1934. Stanisław Bronś,
Jan Wiewiórkowski, Zygmunt Gadzinowski, Stanisław Łuczak.

Lisków/Schöndorf

Na liście proskrypcyjnej sporządzonej przez Niemców znalazło się 12 liskowian. Zostali aresztowani w ramach akcji nazwanej "Inteligencja" 15 kwietnia 1940 i deportowani do Dachau, a później głównie do obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen, gdzie zostali w większości zamordowani. Więcej o liście proskrypcyjnej tutaj.

Lista mieszkańców Liskowa zawiera przede wszystkim nazwiska współpracowników ks. Blizińskiego.

1. Górski [na liście: Gurski] Edward, ur. 25.09.1895, urzędnik, księgowy, żonaty, 1 dziecko, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6061, przewieziony do KL Mauthausen-Gusen 05.06.1940. Zamordowany 11.02.1941 w Gusen.

2. Mellerowicz Bolesław, ur. 23.07.1894, prawnik, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr obozowy w Dachau 6252, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen. Na liście proskrypcyjnej napisano o nim: Przed ewakuacją Kalisza uciekł tutaj, przesiaduje u miejscowej ludności, należy założyć, że rozsiewa nieprawdziwe plotki, obecnie bez pracy. Więcej o B. Mellerowiczu tutaj

3. Niewiadomski Ludwik, urzędnik, brak informacji.

4. Pleśnier [ na liście: Pleschnier] Józef, stolarz, brak informacji.

5. Pyrek Marcin, ur.15.10.1906, nauczyciel, podczas oczekiwania jeńców na dworcu został rozpoznany przez byłego ucznia, Niemca i wycofany z transportu jeńców do Dachau, wysiedlony jesienią 1940, powrócił do Liskowa w 1945.

6. Rakowski Antoni, ur. 31.03.1918, zam. Zakrzyn, nauczyciel, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6249, przewieziony do KL Mauthausen-Gusen 05.06.1940, zm.9.10.1941 w Gusen.

7. Rutecki [na liście: Rudezki] Marcin, ur. 26.08.1891 w Goszczanowie, mieszkał w Liskowie, rzeźnik/kupiec, żonaty, 5 dzieci, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6060, przewieziony do KL Mauthausen-Gusen 05.06.1940. Jego zawód sprawia, że obcuje z dużą ilością ludzi i może szerzyć propagandę. Zamordowany 12.04.1941 w Gusen.

8. Sprusiński Kazimierz, ur. 27.03.1894 w Warszawie, żonaty, 2 dzieci, kierownik Szkoły Hodowlanej, b. kierownik kursów mleczarskich, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau 26.04.1940, nr w Dachau 6062, przewieziony do KL Mauthausen-Gusen 05.06.1940, na liście proskrypcyjnej napisano: Jeszcze dzisiaj ma wielki wpływ na mieszkańców. Był członkiem polskiej partii narodowej i razem ze zbiegłym duchownym Blizińskim podjudzał ludność przeciwko niemieckości. Zamordowany 26.IX.1940.

9. Szewczyk Antoni, ur. 16.07.1892, żonaty, 8 dzieci, księgowy, kierownik kasy Stefczyka; ma wielki wpływ na Polaków i zalicza się do miejscowej inteligencji, nie może się pogodzić z obecną sytuacją, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6059, przewieziony do KL Mauthausen-Gusen  05.06.1940. Zamordowany 6.09.1940.

10. Szewczyk [na liście: Szwezyk] Roman, ur. 10.08.1894, żonaty, 4 dzieci, urzędnik, kierownik spółdzielni; Fanatyczny Polak, który również dzisiaj ma wielki wpływ na mieszkańców, należy do kręgów inteligencji i często wyraża nadzieję, że Polacy znów będą panami w kraju, w Dachau nr 6038, 13.12.1940 deportowany do Auschwitz. Zamordowany 28.03.1941 w Auschwitz.

11. Tomczak Antoni, ur. 9.V.1907, nauczyciel, kierownik szkoły w Koźlątkowie i Zakrzynie; aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6247; 5.VI.1940 przewieziony do Mauthausen, nr obozowy 4697. Zamordowany w Gusen 3.V.1941.

12. Woźniak Władysław, nauczyciel z Małgowa; brak informacji.

13. Wojciechowski Zygmunt, nauczyciel, wraz z żoną Michaliną wysiedlony do Strzałkowa.

Inteligencja liskowska została aresztowana w tym samym dniu, podczas tej samej akcji, co opatowska, tj. 15.IV.1940 roku. Należy do tego dodać osoby przypisane do listy z nazwiskami z Opatówka, jak na przykład pracujący i mieszkający w Liskowie Zygmunt Gadzinowski, sekretarz tamtejszej gminy.

Herbert Lützow, komisarz Blizanowa 1940-1944

 

W 1940 roku komisarzem w Blizanowie (niem. Amtskomissar des Amtsbezirks Schrammhausen) został Herbert Lützow[1], ur. 20.08.1905 w Rostocku, przesiedlony tu z Wesenbergu[2], gdzie pracował jako główny inspektor policji. Być może zachowało się zdjęcie komisarza? Jeśli tak proszę o nadesłanie na adres: d.pawlikowska@wp.pl

Kiedy wybuchła wojna na wielu frontach i Niemcom zabrakło mięsa armatniego, komisarz Lützow został w styczniu 1944 wcielony do Wehrmachtu[3]. Zginął poł roku później, 01.06.1944. Jego rodzice Adolf i Ida Lützow, otrzymali list z frontu:

Porucznik Keun, dnia 8.06.44

Szanowny Panie Lützow!

Jako dowódca Kompanii Transportu Samochodowego mojej dywizji, do której należał od 21.1.44 Pański syn, szeregowy Herbert Lützow, oraz w imieniu 2 Dywizjonu Transportu Samochodowego, do którego został przydzielony w celu dalszego szkolenia, mam trudne zadanie poinformowania Pana o bohaterskiej śmierci Pańskiego syna. Pana syn zginął 1.06.44 w ciężkich walkach w okolicach Lazareni[4] na północny wschód od Jassy. Został pochowany na tymczasowym cmentarzu w pobliżu Lazareni[5], ponieważ przeniesienie na Cmentarz Bohaterów Dywizji w Jassach przy Eternetatestrasse nie jest obecnie możliwe.

Będzie to dla Pana uspokajające, jeśli poinformuję, że wiem, Panie Lützow, jak trudno jest stracić jedno ze swoich dzieci, a nawet jedyne dziecko, w którym pokładało się wszystkie nadzieje, ponieważ sam jestem ojcem czworga dzieci. Proszę jednak pamiętać, że Państwa syn oddał życie za Führera, naród i nasze chwalebne Wielkie Niemcy. Panie Lützow, nie mogę pana pocieszyć. Może to zrobić tylko ten, kto  decyduje o życiu i śmierci. On, być może Pański jedyny syn, zmarł jako bohater i będzie żył jako bohater całego narodu niemieckiego. Przydział Pańskiego syna wynikał z faktu, że jednostki zaopatrzeniowe musiały również przekazać oficerów, podoficerów i poborowych do wzmocnienia linii frontu.

Jesteśmy szczególnie dumni z tych mężczyzn, ponieważ udowodnili oni, że nawet bezpośredni pomocnicy na froncie wiedzą, jak bronić swoich racji. Pamięć o Pańskim synu pozostanie ze mną, moimi żołnierzami, pozostanie zawsze żywa.

Pozdrawiam również w imieniu mojej jednostki.
Heil Hitler!

Herbert Lützow,
Ojciec/Vater: Johann Adolf  Lützow (robotnik),
Matka/Mutter: Ida Martha Minna Lützow geb. Haacker,
 Güstrow

Na jakim froncie walczył Herbert Lützow ?

Rumunia była ważnym sojusznikiem Rzeszy Niemieckiej w pierwszych latach II wojny światowej. Gdy wiosną 1941 r. Hitler kontynuował przygotowania do inwazji na Związek Radziecki, marszałek Ion Antonescu dostrzegł możliwość odzyskania terytoriów utraconych na rzecz Związku Radzieckiego w 1940 poprzez udział w tej kampanii. Bez formalnego sojuszu Antonescu pozwolił Wehrmachtowi wykorzystać kraj jako bazę wypadową. Sama Rumunia wzięła udział w wojnie z dwiema armiami ( 3 i 4 ), która początkowo była bardzo udana: wojskom rumuńskim udało się w ciągu kilku tygodni odbić północną Bukowinę i Besarabię. Ponadto otrzymała administrację nad Naddniestrzem, obszarem w południowej Ukrainie, w którym znajduje się miasto Odessa.

Od końca 1941 sukcesy militarne były rzadsze; Wreszcie, pod koniec 1942, obie armie rumuńskie brały udział w bitwie pod Stalingradem i zostały tam w dużej mierze zniszczone, również z powodu nieodpowiedniego i przestarzałego sprzętu, po pewnym silnym oporze. Od 1943 nowo sformowane w ciągu roku jednostki rumuńskie – podobnie jak niemiecki Wehrmacht – znajdowały się w większości w odwrocie. W połowie 1944 Armia Czerwona wkroczyła już na terytorium rumuńskie na północnym wschodzie. Tutaj front chwilowo się ustabilizował. 20 sierpnia 1944 rozpoczęła się operacja Jasy-Kiszyniów: Po kilku godzinach atakujące wojska sowieckie pokonały niemiecko-rumuńskie linie obronne. I to właśnie na ten front został wysłany Herbert Lützow.

[1] Archiwum Państwowe w Kaliszu, Betreffend den Nachlass des Lützow Herbert in Schrammhausen [Sprawa spadku po Herbercie Lützow z Blizanowa], Sygn. 11/88/0/2/229. Tłum. autorka.
[2] miasto w Niemczech, w kraju związkowym Meklemburgia-Pomorze Przednie
[3] Wehrmacht – całość sił zbrojnych III Rzeszy z wyłączeniem Waffen-SS, utworzona 16 marca 1935 roku
[4] Miejscowość w Rumunii.
[5] Spoczywa na cmentarzu w Golaesti, w Rumunii. Źródło: www.volksbund.de.