Nieznany dokument odnośnie aresztowania Konrada Wünsche, SS-mana o nr ewidencyjnym 395236

autor: Dominika Pawlikowska

 Aresztowanie Konrada Wünsche

Przypadek Konrada Wünschego jest wyjątkowy na tle okupowanej Polski. SS rzadko rejestrowało i dokumentowało zdradę w swoich szeregach, a jeśli już, to natychmiast kierowało sprawę do Gestapo. Dokument z 14 marca 1944 r. z Kalisza jest więc ważnym świadectwem nie tylko represji, ale i realnych pęknięć w aparacie hitlerowskiego terroru. 

W znanych źródłach historycznych (akta Gestapo, raporty AK, powojenne procesy przed Główną Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich) niemal nie pojawiają się przypadki Niemców z SS przechodzących na stronę polskiego podziemia. O ile w Wehrmachcie zdarzały się dezercje i pojedyncze akty współpracy, w SS takie przypadki były wyjątkowo rzadkie i surowo karane. 

W strukturach SS bardzo rzadko dochodziło do udokumentowanych przypadków współpracy Niemców z polskim ruchem oporu. Aparat represji był silnie kontrolowany, a lojalność członków SS – nieustannie monitorowana. Większość przypadków zdrady kończyła się natychmiastowym aresztowaniem, torturami i procesem przed specjalnym sądem policyjnym SS i policji (SS- und Polizeigericht).

Wydalenie ze struktur SS miało nie tylko charakter dyscyplinarny, ale i symboliczny. Oznaczało, że dany członek przestał być postrzegany jako „żołnierz Führera” i został pozostawiony w rękach Gestapo. W praktyce był to wyrok śmierci lub zesłanie do obozu koncentracyjnego. 

W Łodzi znajdował się jeden z największych ośrodków represji w Kraju Warty. Gestapo miało tam centralę, a więzienie przy ul. Sterlinga oraz obóz przejściowy na Radogoszczu pełniły funkcję miejsc przesłuchań i egzekucji. Aresztowany tam członek SS, który działał w polskim podziemiu, mógł spodziewać się brutalnego śledztwa i rychłego wyroku. Polskie podziemie starało się pozyskiwać informacje od Niemców – szczególnie od niższych funkcjonariuszy i żołnierzy, którzy mogli być zmęczeni wojną lub mieli osobiste powody do współpracy (np. pochodzenie rodzinne, niechęć do nazizmu). Zdarzało się, że tacy ludzie byli wykorzystani jako źródło wywiadowcze. Dla władz okupacyjnych każda taka działalność była traktowana jako wyjątkowo niebezpieczna zdrada.

Dokument pokazuje, że Wünsche został zdekonspirowany, a jego sprawa była na tyle poważna, że trafiła z Kalisza do centrali w Litzmannstadt. To oznacza, że nie był to incydent, lecz prawdopodobnie realna współpraca z polskimi strukturami konspiracyjnymi. Fakt, że sporządzono formalny wniosek o wydalenie go z SS, świadczy o tym, że Niemcy chcieli pozostawić po sobie ślad administracyjny i nadać sprawie charakter „przykładowej kary” dla innych.

SS-Mann jako stopień paramilitarny
„Mann” (dosłownie „człowiek” lub „mężczyzna”) był najniższym stopniem szeregowym w strukturach paramilitarnych NSDAP, przede wszystkim w SS (Schutzstaffel), ale także w SA czy NSKK. Stopień ten odpowiadał w zasadzie stopniowi szeregowego w armii. Poza funkcją jako stopień wojskowy, „SS‑Mann” było również używane szeroko jako określenie każdego pełnoprawnego członka SS — niezależnie od faktycznego stopnia (nawet najwyższych), i obejmowało także tych, którzy dopiero mieli zostać przyjęci do SS. Osoba rozpoczynała służbę jako Anwärter (kandydat), poddawana była weryfikacji politycznej, rasowej i ideologicznej. Po okresie próbnym (zwykle ponad rok) mogła zostać mianowana SS‑Mann. Wstąpienie do SS formalnie było dobrowolne. Kandydat przechodził selekcję rasową, polityczną i ideologiczną.W praktyce jednak, zwłaszcza na terenach wcielonych do Rzeszy (jak Kraj Warty – okolice Kalisza i Łodzi), presja była ogromna. Młodzi Niemcy i volksdeutsche byli nakłaniani lub zmuszani do wstąpienia do struktur nazistowskich (SA, SS, Hitlerjugend).Bycie poza tym systemem oznaczało ryzyko marginalizacji, szykan, a czasem nawet podejrzeń o nielojalność.

Wünsche uzyskał najniższy stopień SS-Manna, odpowiadający szeregowemu. Oznaczało to, że pełnił funkcje pomocnicze i administracyjne.

Nieznany dokument z niemieckiego archiwum
 odnośnie aresztowania Konrada Wünsche. Materiał udostępniony dzięki uprzejmości p. Oliwii Chojnackiej (IPN GK250/1-6)

Tłumaczenie:

Kalisz, dnia 14 marca 1944

113. Standarte SS
     II./St./H.

Dotyczy: SS-man Konrad Wünsche, SS-nr 395 236, sztab 113. Standarte SS
Odnośnik: brak
Załącznik: 1 teczka D

Do
SS-Odcinka XXXXIII

113. Standarte SS dowiedziała się, że wyżej wymieniony brał czynny udział w polskim ruchu oporu. Podczas rozmowy z kierownikiem Tajnej Policji Państwowej, filia Kalisz, – Untersturmführer Schönrogge – ustalono, że śledztwo prowadzi centrala Gestapo w Litzmannstadt.

Wünsche został również przesłuchany przez urzędników z Litzmannstadt i aresztowany. Przebywa w więzieniu w Litzmannstadt. Dokładniejsze informacje w tej chwili nie mogą zostać podane.

Jednakże bezsprzecznie stwierdzono, że Wünsche brał czynny udział w polskim ruchu oporu. Tym samym dopuścił się zdrady wierności. Dlatego Standarte prosi, po zapoznaniu się z aktami w centrali Gestapo w Litzmannstadt, o wydalenie Wünschego z SS.

Dowódca 113. Standarte SS
z upoważnienia
[podpis]
SS-Hauptsturmführer

Przypisy:

1. 113. Standarte SS – była to jednostka Allgemeine-SS (SS ogólnego przeznaczenia), funkcjonująca głównie jako formacja administracyjno-rezerwowa, działająca na zapleczu frontu. Jej siedziba znajdowała się w Kaliszu (Kalisch).

2. SS-Abschnitt XXXXIII – "Abschnitt" oznaczał okręg administracyjny SS. Numer XXXXIII odpowiadał strukturze SS obejmującej tereny okupowanej Polski wcielone do Rzeszy.

3. Geheime Staatspolizei (Gestapo) – Tajna Policja Państwowa, odpowiedzialna za zwalczanie oporu wobec III Rzeszy. W Kaliszu działała jej filia, podlegająca centrali w Litzmannstadt (Łodzi).

4. Litzmannstadt – nazwa nadana przez Niemców okupowanej Łodzi, na cześć niemieckiego generała Karla Litzmanna. W czasie wojny była jednym z głównych centrów administracyjnych okupacyjnych władz niemieckich.

5. Treuebruch (zdrada wierności) – w nazistowskim systemie prawnym oznaczało złamanie przysięgi wierności wobec Hitlera i SS. Było to jedno z najcięższych przewinień członka SS, równoznaczne z hańbą i karą śmierci lub degradacją. W tym przypadku zastosowano wydalenie z SS, co miało wymiar symboliczny i propagandowy – pokazując, że „zdrajca” nie ma prawa nosić czarnego munduru.

6. SS-Hauptsturmführer – stopień w SS odpowiadający kapitanowi w wojsku.

7. Konrad Wünsche – SS-man o nr ewidencyjnym 395236, zatrzymany w 1944 r. za działalność w polskim ruchu oporu. Z dokumentu wynika, że został aresztowany i uwięziony w Litzmannstadt. Wydalenie z SS oznaczało, że jego dalsze losy były w rękach Gestapo i sądów policyjnych, a nie struktur SS.

Dokument potwierdzający, że Konrad Wünsche,
członek 113. SS-Standarte w Kaliszu, został w marcu 1944 roku
 wykluczony ze służby i aresztowany przez Gestapo w Łodzi.
Materiał udostępniony dzięki uprzejmości p. Oliwii Chojnackiej (IPN GK250/1-6) 

W dokumencie występuje „SS-Mann Konrad Wünsche”, z numerem służbowym 395 236.

Tłumaczenie:

Odcinek XXXXIII
Zn. 9 d/Zi.

Litzmannstadt, dnia 14 marca 1944 r.

Dotyczy: Urlopowanie ze służby SS-manna Konrada Wünsche, Nr. 395 236, 5/113.

Odniesienie: Telefoniczna rozmowa podpisanego z Führerem Stürzebecherem.

Załączniki: – 2 –

Do
113. W-Standarte
Kalisz

W załączeniu przesyła się odpis urlopowania ze służby oraz potwierdzenie odbioru wymienionego wyżej.

Wünsche winien zostać wykluczony z SS z własnej właściwości/lub: w zakresie przysługujących uprawnień/. Obecnie znajduje się on w areszcie Gestapo w Litzmannstadt.

Szef sztabu Odcinka XXXXIII
z upoważnienia
[podpis odręczny]

Na dokumencie znajduje się także pieczęć: 113. SS-Standarte
z adnotacją:

Wpłynęło: 16.03.44

Opracowano: 16.03.44

Objaśnienia: 

Słowo „Führer Stürzebecher” w tym dokumencie oznacza: „Führer” – to stopień i funkcja w strukturach SS i SA. Nie chodzi tu o samego Hitlera, ale o niższy stopień funkcyjny.

„Führer” w tym kontekście można tłumaczyć jako „dowódca” / „przełożony” / „oficer prowadzący”.

Był to tytuł używany np. w SA i SS dla dowódców jednostek niższego szczebla, zanim otrzymali oni wyższy stopień oficerski.

Stürzebecher – to nazwisko osoby. 

Zwrot „in eigener Zuständigkeit” to termin urzędowo-prawny w języku niemieckim. Dosłownie oznacza: „we własnej właściwości”, „w zakresie własnych kompetencji”, „z własnej właściwości”. W praktyce oznacza, że dana decyzja (np. wykluczenie ze służby) jest podjęta samodzielnie, w ramach posiadanych uprawnień, bez potrzeby odwoływania się do wyższej instancji.

Post powiązany:

Wirtualne Muzeum. Historia w sepii. : „A było to tak...”. Opatówek. Konrad Wünsche.