Przebudowa drogi w Opatówku 1942. Pismo komisarza w sprawie przebudowy szosy kalisko-łódzkiej

 autor: Dominika Pawlikowska

Przebudowa drogi w Opatówku

Widokówka propagandowa niemiecka.
W lewym górnym rogu widoczna 
remiza. Droga przed remizą miała zostać wyprostowana,
a remiza wyburzona.
W prawym-restauracja moich pradziadków Szalińskich,
zajęta przez osadników niemieckich ze zmienioną nazwą "Riga"

W archiwum  (Źródło: Archiwum Państwowe w Poznaniu, Namiestnik Rzeszy w Okręgu Kraju Warty – Poznań,sygn. 53/299/0/12/3509, Amtskommissar Brake (Brage), 1942–1944.) znalazłam list komisarza Opatówka Brakego odnośnie planowanej przebudowy drogi.

Pismo pochodzi z 10 grudnia 1941 r., z czasów okupacji niemieckiej, kiedy Opatówek nosił nazwę Spatenfelde i włączony był administracyjnie do tzw. Kraju Warty (Reichsgau Wartheland), z siedzibą władz rejencyjnych w Łodzi (przemianowanej wówczas na Litzmannstadt).

Autorem dokumentu był Amtskommissar (komisarz urzędu), czyli niemiecki administrator gminy, podlegający bezpośrednio staroście (Landrat) w Kaliszu.

Droga, o której mowa, to dawna szosa kalisko–łódzka (w niemieckich dokumentach określana jako Reichsstraße), w okresie okupacji oznaczona numerem R 130.

Niemcy przykładali dużą wagę do poprawy przepustowości tras łączących Kalisz z Łodzią, ponieważ były one ważne dla transportu wojskowego i zaopatrzenia przemysłu wojennego.

Stary przebieg szosy w Opatówku był kręty, przechodził przez rynek i wąskie uliczki. Plan z 1941 r. zakładał wyprostowanie odcinka i poprowadzenie nowej osi drogi przez środek miejscowości.

Rozbiórka remizy

Na trasie nowej drogi stał budynek starej remizy strażackiej na rynku.

Niemcy uznali go za mało wartościowy estetycznie i nieprzystosowany do rosnących potrzeb po osiedleniu w okolicy jednostek Wehrmachtu i zakładów przemysłowych.

Budynek został rozebrany w trybie natychmiastowym, a sprzęt strażacki trafił do prowizorycznych pomieszczeń.

Nowa zabudowa

Dokument pokazuje, że jednocześnie planowano nową aranżację rynku i budowę nowej remizy — zapewne w bardziej reprezentacyjnej formie, zgodnej z nazistowskimi założeniami urbanistycznymi.

W projekcie uczestniczył architekt (nazwisko w dokumencie nieczytelne), prawdopodobnie związany z wydziałem budownictwa powiatowego lub rejencyjnego.

Znaczenie dla historii Opatówka

Pismo jest świadectwem ingerencji okupacyjnej w tkankę urbanistyczną miasta.

Niemcy wykorzystywali inwestycje drogowe i budowlane nie tylko dla celów wojskowych, ale też propagandowych — chcieli nadać miasteczkom „niemiecki” układ i wygląd.

Przebudowa drogi w 1941 r. i rozbiórka remizy to część szerszej akcji „modernizacji” infrastruktury w Kraju Warty, która często wiązała się z usuwaniem polskich budynków i symboli lokalnej tożsamości.

Treść Pisma komisarza Brakego:

Komisarz urzędu w Spatenfelde (Opatówek), dnia 10 grudnia 1941 r.
w Spatenfelde, powiat Kalisz

Do Pana Prezydenta Rejencji

– za pośrednictwem Pana Starosty –

Wniosek o przyznanie dotacji na budowę remizy strażackiej w Spatenfelde.

Załącznik: Wniosek z dokumentacją

   W celu poprawy przebiegu drogi krajowej do Litzmannstadt (Łódź) konieczne była w 1941 roku przebudowa krętego odcinka drogi przebiegającego przez miejscowość Spatenfelde/Opatówek.

Ponieważ budowa nowej obwodnicy w obecnych warunkach była niemożliwa, nową oś drogi poprowadzono przez miejscowość, w porozumieniu z Powiatowym Urzędem Budownictwa oraz Wydziałem Urbanistyki przy Prezydencie Rejencji, tak aby spełniała zarówno wymagania komunikacyjne, jak i urbanistyczne.

   Ponieważ nowy przebieg drogi wyznaczony według tych wymogów przechodził przez teren, na którym stał stary budynek remizy strażackiej przy rynku, konieczne było jego rozebranie. Z punktu widzenia urbanistyki nie stanowiło to straty, gdyż budynek ten był nieestetyczny i przy przebudowie rynku i tak musiałby zostać usunięty.

   Ponadto obiekt nie spełniał wymagań, jakie stawia się remizie strażackiej, zwłaszcza wobec rosnącego znaczenia miejscowości związanego z osiedleniem różnych jednostek wojskowych i zakładów przemysłowych.

Ponieważ przebudowa drogi była realizowana jako pilne przedsięwzięcie, nie można było wstrzymywać rozbiórki do czasu wybudowania nowego obiektu. Sprzęt strażacki musiał zostać tymczasowo ulokowany w prowizorycznych warunkach, które są całkowicie niewystarczające dla jego konserwacji i zapewnienia gotowości bojowej straży.

Zleciłem więc architektowi … opracowanie planów przebudowy rynku oraz budowy nowej remizy strażackiej.

Wniosek o przyznanie dotacji na budowę remizy strażackiej w Spatenfelde.
Źródło: Archiwum Państwowe w Poznaniu, Namiestnik Rzeszy w Okręgu Kraju Warty – Poznań,
sygn. 53/299/0/12/3509, Amtskommissar Brake (Brage), 1942–1944.