Niemy świadek zmieniających się czasów - fabryka Pinczewskich w Opatówku

autor: Dominika Pawlikowska

Niemy świadek zmieniających się czasów - fabryka Pinczewskich

   Tam, gdzie leniwie płynie czas i szumią wspomnienia, w Opatówku, zrodziła się pewna historia, tkana nićmi żydowskiej przedsiębiorczości. Z niemieckiej ziemi przybył zamożny ród Pinczewskich- Abram i Anna, osiadając w cichym zakątku przy ulicy Długiej, która z czasem miała przemienić się w pulsującą życiem Łódzką. Tam, na wykupionej parceli, zrodził się zamysł niezwykły – fabryka lalek.

  W 1912 z fabryki Abrama wyodrębniła się fabryka zabawek drewnianych, którą poprowadził syn Abrama - Maksymilian Pinczewski.

Maksymiliana i jego rodzinę odnajdujemy w księdze ludności w domu 69, gdzie zapisany jest jako Jakób Mordka vel Maksymilian Pinczewski ur. 1883 Opatówek, wyzn. mojżeszowe, syn Abrama, handlujący i Felicja (Fela) ur. 1888 Warszawa-1963 Tel Awiw, z d. Bronowska, c. Izraela i Jiny z d. Warszawiak z dziećmi:

-Juda Majer ur. 1900 -1906 Opatówek, 

-Juljusz (Jehuda)  ur. 1906 Opatówek -1967 Tel  Awiw,

-Władysław  (Icchak Zeew) ur. 1907 Opatówek, żonaty i Irena ur. 1908 z d. Jezierska, inżynier, zginął tragicznie,

-Adam ur. 1912 Opatówek. Zmarł w 1942 w Teheranie po zwolnieniu z sowieckiego łagru,

-Łucja ur. 1913 Opatówek - 2002 Tel Awiw, biogram Łucji  Pinczewskiej, film dokumentalny https://www.filmweb.pl/film/Emigrantka-2000-36808/descs. tekst autorstwa M. Krytkowskiej: https://artpubliteratura.blogspot.com/2013/06/ucja-pinczewska-gliksman-1913-2002.html

W domu pod nr 61 też zamieszkiwali: Pinczewscy

-Hersz Pinczewski 1855-1924 Lutomiersk, s. Jakóba i Fajgi z d. Tyger, wyzn. mojżeszowe, sklepikarz, i Ruchla z d. Goldberg ur. 1855 Piotrków, c. Fajwela i Chany z d. Rychterman z dziećmi:

-Brana Pinczewska ur. 1892 Konstantynów,

-Marjem Pinczewska ur. 1892 Opatówek, c. Abrama i Chany Sury z d. Fride, wyzn. mojżeszowe, przy matce,

-Fiszel Pinczewski ur. 1895 Opatówek, c. Abrama i Chany Sury z d. Fride, wyzn. mojżeszowe, przy matce,

-Natan (Nikodem) Pinczewski ur. 1899 Opatówek, c. Abrama i Chany Sury z d. Fride, wyzn. mojżeszowe, przy matce,

-Eugenia Pinczewska ur. 1906 Opatówek, c. Feliksa i Ryfki z d. Pinczewska, przy rodzicach

-Jan Pinczewski ur. 1919 Kalisz, s. Feliksa i Ryfki z d. Pinczewska, przy rodzicach,

-Beniamin Pulwermacher ur. 1868 Opatówek, s. Chaima i Berty z d. Zaks wyzn. mojżeszowe, sklepikarz,

-Hersz Pulwermacher ur. 1874 Opatówek, s. Chaima i Berty z d. Zaks wyzn. mojżeszowe, sklepikarz,

-Chana Sura Pinczewska z d. Fide, ur. 1862 Parzęczew, c. Izraela i Dwojry z d. Denkelman, wyzn. mojżeszowe, wdowa, sklepikarka.

   Wraz z hukiem wojennych dział w roku 1939, dobiegła kresu epoka rodziny Pinczewskich. 

W owym czasie fabryka zatrudniała do 200 osób.

   Niemcy przystosowali fabrykę do produkcji na potrzeby wojska: mebli i opakowań.

   Po II wojnie światowej w Polsce, która znalazła się pod wpływem Związku Radzieckiego i wkroczyła na drogę ustroju komunistycznego, majątek zamożnych przedsiębiorców został znacjonalizowany i przejęty przez państwo. Proces ten był jednym z fundamentów budowy nowego systemu społeczno-gospodarczego i miał na celu likwidację prywatnej własności środków produkcji. Rodzina Pinczewskich nie miała już dokąd wrócić, ponieważ na mocy dekretów o nacjonalizacji przemysłu, górnictwa, transportu, bankowości i ubezpieczeń, wydanych w latach 1945-1946, przedsiębiorstwa należące do prywatnych właścicieli, w tym zamożnych przedsiębiorców, przechodziły na własność państwa.

   10 lutego 1945 Rosjanie zinwentaryzowali fabrykę, protokoły sporządzane były w 2 wersjach - jedna po polsku, druga po rosyjsku.

Po protokołem podpisał się wójt Opatówka Franciszek Leśniak.

Według lejtnanta Korostiełkina fabryka powstała w 1886 roku. Jej wartość określił na 500 tys. rubli.

   Treść dokumentu (pisownia oryginalna):

"Do 1930 roku fabryka wyrabiała lalki i zabawki i należała do braci Pinczewskich, z pochodzenia polskich żydów. Po roku 1940 fabryka wyrabiała meble dla armii niemieckiej i dla sprzedaży mebli na dochód właścicielowi fabryki Ebelingowi Henrykowi synowi Augusta i posiadania niemca i dla dochodu państwu niemieckiemu. Miesięczny obrót fabryki przeciętnie wynosił 80 tysięcy rubli.

   Techniczne wyposażenie fabryki zawiera:

Motorowa elektrownia - 8

Nażdak - 1

Warsztat do rozpiłowania - 1

Poprzeczny warsztat - 1

Podlużny warsztat - 3

Bor maszyna - 5

Warsztat do szlifowania - 3

Warsztat dla grubych robót - 1

Elektronity - 2

Pily wstęgowe - 2

Warsztaty tokarskie - 3

...

Pracowało na fabryce 140 ludzi

Pozostało na fabryce 150 m materiału budowlanego i desek.

Przy ucieczce niemców fabryka była uszkodzona walkami ulicznemi na 50%. Wskutek czego fabryka w obecnym czasie nie pracuje. Fabryka znajduje się w miasteczku Opatówek, Kaliskiego powiatu, na ulicy Piłsudskiego Nr 13. Fabrykę i wszystko wymienione w obecnym akcie techniczne wyposażenie i surowce na użytek polskiego państwa wójt gminy Opatówek Leśnia- Franciszek".

Przedstawiciel wojennego oddziału poczta połowa 14981 I-ł Korostełkin (-) Boim gminy Opatówekk (-) Francziszek Leśniak. 10/II 1945 roku.

Zarząd Gminny w Opatówku. Paw. Kaliskiego. Poczt[a] Łoco... (ostatnie słowo nieczytelne)

1. Dokument jest aktem spisanym 10 lutego 1945 roku, w obecności przedstawicieli władz miejskich i gminnych. Dotyczy fabryki lalek, której wartość w 1940 roku oszacowano na 500 tysięcy złotych. Fabryka należała do braci Pinczewskich i do 1940 roku produkowała lalki i zabawki. Po tym roku miała również realizować zamówienia dla armii niemieckiej i prowadzić sprzedaż detaliczną. Średni obrót fabryki wynosił 50 tysięcy rubli. Dokument zawiera szczegółowy spis technicznego wyposażenia fabryki, liczbę zatrudnionych osób (140), ilość pozostałego materiału oraz informację o wzorowym maszynowym urządzeniu fabryki pod nadzorem Niemców.

2. Dokument jest aktem spisanym 10 lutego 1945 roku, w obecności przedstawicieli władz miejskich i gminnych. Dotyczy fabryki lalek, której wartość w 1940 roku oszacowano na 500 tysięcy złotych. Fabryka należała do braci Pinczewskich i do 1940 roku produkowała lalki i zabawki. Po tym roku miała również realizować zamówienia dla armii niemieckiej i prowadzić sprzedaż detaliczną. Średni obrót fabryki wynosił 50 tysięcy rubli. Dokument zawiera szczegółowy spis technicznego wyposażenia fabryki, liczbę zatrudnionych osób (140), ilość pozostałego materiału oraz informację o wzorowym maszynowym urządzeniu fabryki pod nadzorem Niemców.