![]() |
Protokół z zebrania koła ZBoWiD w Opatówku 22.02.1976 |
Polska w 1976 roku
![]() |
Propagandowa narracja władz PRL. Źródło www.dzieje.pl |
Historie tu opisane dedykuję wszystkim, których pasjonuje historia. Blog to wehikuł czasu, który przenosi w przeszłość, do wielonarodowej Polski. Wspomnienia trudnych czasów, lokalnej historii. Jestem autorką książek: "HISTORIA W SEPII. OPATÓWEK. WIEWIÓRKOWSCY", "AKCJA GESTAPO PRZECIWKO POLSKIEJ INTELIGENCJI NA TERENIE GMINY BLIZANÓW" i "OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA.ZAPIS TERRORU LAT 1939-45 W GMINIE CEKÓW I KAMIEŃ"
![]() |
Protokół z zebrania koła ZBoWiD w Opatówku 22.02.1976 |
![]() |
Propagandowa narracja władz PRL. Źródło www.dzieje.pl |
Kim był doktor Kazimierz Siwiński? Urodził się 1 marca 1910 r. w Mniszkach, syn Jana i Franciszki z d. Skoniecznej). Był lekarzem medycyny, praktykującym w Opatówku w okresie międzywojennym i okupacji niemieckiej.Po ukończeniu studiów medycznych osiedlił się w Opatówku, gdzie przyjmował pacjentów w tzw. „Cukierence”, niewielkim, neogotyckim domku przy ulicy Kościelnej. Cieszył się zaufaniem i sympatią miejscowej ludności, prowadząc szeroką praktykę lekarską. W czasie okupacji zaangażował się w działalność konspiracyjną w strukturach ZWZ–AK, udzielając pomocy i schronienia osobom zagrożonym represjami. 1 września 1941 r. został aresztowany przez Gestapo w swoim mieszkaniu i gabinecie w Opatówku. Osadzony w więzieniu gestapowskim, przeszedł brutalne śledztwo.20 marca 1942 r. znalazł się wśród stu Polaków straconych przez Niemców w Zgierzu podczas tzw. „Zbrodni Zgierskiej” – jednej z największych publicznych egzekucji na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej. Ciała rozstrzelanych wywieziono do Lasu Lućmierskiego i tam potajemnie pogrzebano.
Dlaczego na zebraniu ZBoWid zaproponowano uczczenie Jego pamięci nazwą ulicy, a następnie odstąpiono od tego zamiaru?
Niestety w Opatówku ludzie dali się szybko nabrać na komunistyczną propagandę. W latach 70 i 80 trwał okres stabilizacji i późniejszego kryzysu PRL, a propaganda szczególnie mocno eksponowała tradycje GL/AL i „ludowego” Wojska Polskiego. Upamiętnianie „neutralnych” postaci lokalnych, które nie wpisywały się w tę narrację, było traktowane podejrzliwie. Władza obawiała się, że takie inicjatywy staną się pretekstem do przywracania pamięci o Armii Krajowej i antykomunistycznym podziemiu, co było politycznie niebezpieczne. Doktor Kazimierz Siwiński nie wpisywał się w obowiązującą w PRL narrację kombatancką, która gloryfikowała bojowników komunistycznych i ich sojuszników, a marginalizowała lub wręcz piętnowała postacie związane z tradycją niepodległościową poza komunistycznym nurtem. Pamięć o takich osobach była niewygodna dla ideologicznej tożsamości ZBoWiD, zdominowanej przez hasło walki z „faszyzmem i reakcyjnym podziemiem”. W PRL pamięć o bohaterach II wojny światowej była ściśle filtrowana przez ideologię komunistyczną. Liczyło się nie tyle bohaterstwo wobec okupanta niemieckiego, ile to, czy dana postać mogła być wpisana w „kanon walki klasowej” i sojuszu ze Związkiem Radzieckim.
„Tajemnicza cukierenka, która stała się biblioteką”, Biblioteka Publiczna Gminy Opatówek, dostęp: 2025-09-14.
Wykaz ofiar na obelisku w Opatówku, Starostwo Powiatowe w Kaliszu, dostęp: 2025-09-14.
Marek Budziarek, Zbrodnia Zgierska. 20 marca 1942 roku – 70 rocznica hitlerowskiej zbrodni, IPN Oddział w Łodzi, Łódź 2012.
Piotr Koper (red.), Zbrodnia Zgierska – pamięć i prawda, IPN Oddział w Łodzi, Łódź 2022.
„Plac Stu Straconych”, zgierzanie.pl – zestawienie ofiar egzekucji w Zgierzu, dostęp: 2025-09-14.
„Kaliszanie w tragedii zgierskiej 1942 roku”, Kaliskie Towarzystwo Genealogiczne, „Zeszyty Genealogiczne” nr 2, Kalisz 2012, s. 55–58.
Magdalena Kędzierska, Daria Tracz, W poszukiwaniu mogiły szczątków stu Polaków straconych 20 marca 1942 roku w Zgierzu. Zarys problematyki interdyscyplinarnych badań nad miejscem pamięci, „Pomeranian Journal of Life Sciences” 2017, nr 63(3), s. 75–83.
![]() |
Protokół z zebrania Zarządu koła Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Opatówku w dniu 14.01.1979 oraz 20.02.1979 |
"W dniu 14 stycznia 1979 r. odbyto się pierwsze zebranie ogólne, na którym omówiono sprawy organizacyjne, jak również wykonanie uchwał podjętych podczas całej rocznicy Odzyskania Niepodległości oraz 60-lecia Powstania Wielkopolskiego.
Na dzień 14 stycznia 1979 r. Koło nasze liczyło 75 członków zgrupowanych w 6 sekcjach pokoleniowych, wg grup środowiskowych:
uczestnicy wojny obronnej 1939 r. – 36 czł.
więźniowie obozów koncentracyjnych – 6 czł.
ruch oporu – 2 czł.
uczestnicy walk z bandami i nielegalnymi organizacjami – 16 czł.
żołnierze Wojska Polskiego – 10 czł.
Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie – 5 czł.
Większą część artystyczną przeznaczoną dla uczczenia tych rocznic wykonała pod kierunkiem swoich wychowawców młodzież szkolna z Zespołu Szkół Rolniczo-Ogrodniczych w Opatówku.
W dniu 20 lutego 1979 roku odbyto się zebranie całego Zarządu i Komisji Rewizyjnej naszego Koła. Na zebraniu przyjęto przedstawicieli Zarządu Wojewódzkiego ZBoWiD w Kaliszu w osobach: mjr. Czesław Sawicki, dr Józef Makowiec i dr Dariusz Asperski.
Przedstawiciele Zarządu Wojewódzkiego proponowali uczczenie dr Kazimierza Siwińskiego aresztowanego podczas okupacji w 1944 r. w Opatówku, którego Niemcy rozstrzelali w dniu 20.02.1945 r. w Kaliszu, przez umieszczenie tablicy pamiątkowej oraz nazwaniu jednej z ulic w Opatówku Jego imieniem.
Podczas tej dyskusji zarodziła się myśl, aby uczcić nie jedną osobę, ale wszystkie ofiary poległych i pomordowanych w czasie II wojny światowej".
Komentarz historyczny
Jaki wydźwięk ma dzisiaj określenie „uczestnicy walk z bandami i nielegalnymi organizacjami” ? I było ich w Opatówku aż 16 ???
Jak rozumiano to w PRL?„bandy” – tak określano w oficjalnej propagandzie powojennej antykomunistyczne podziemie niepodległościowe, czyli m.in. żołnierzy Armii Krajowej, WiN, Narodowych Sił Zbrojnych czy lokalnych oddziałów samoobrony, które po 1944 r. nie podporządkowały się władzy komunistycznej.
„nielegalne organizacje” – to również odnosiło się do struktur konspiracyjnych, które działały bez zgody władz komunistycznych, a więc w praktyce wszystkie organizacje podziemne o charakterze niepodległościowym.
Dla władz PRL żołnierze podziemia antykomunistycznego byli „bandytami”, „reakcyjnymi elementami”, którzy „terroryzowali ludność”. Natomiast w rzeczywistości wielu z nich walczyło o suwerenność Polski i sprzeciwiało się sowietyzacji kraju.
To określenie odnosiło się do:
żołnierzy LWP, MO i UB,
członków KBW (Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego),
W praktyce więc byli to ludzie stojący po stronie nowej władzy komunistycznej i uczestniczący w jej działaniach represyjnych wobec tzw. „Żołnierzy Wyklętych”.
W świetle obecnej wiedzy historycznej:
„uczestnicy walk z bandami” = funkcjonariusze i żołnierze aparatu bezpieczeństwa PRL, zaangażowani w zwalczanie niepodległościowego podziemia.
„Bandy” = podziemie antykomunistyczne, które dziś w Polsce nazywamy Żołnierzami Wyklętymi / Niezłomnymi i które po 1989 r. zostało w większości zrehabilitowane.
Innymi słowy – w dokumentach ZBoWiD pod tą kategorią wpisywano osoby, które pomagały utrwalać nową władzę ludową po wojnie i tłumiły opór społeczny.
O tym, kim był doktor Siwiński i dlaczego pomysł zebranych, aby jego nazwiskiem uczcić którąś z ulic, został odrzucony - w następnym poście.
oprac. Dominika Pawlikowska
Dominika Pawlikowska
Bardzo ciekawy dokument, jakim jest protokół z zebrania Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD) w Opatówku.
![]() |
Zebranie ZBoWiD 23 listopada 1980 roku w Opatówku Kronika ZBoWiD. |
Oto treść protokołu:
"W dniu 23 listopada 1980 roku odbyło się zebranie ogólne – kwartalne wszystkich członków Koła, w sali Zbiorczej Szkoły Gminnej. Zebranie otworzył prezes koła kol. M. Łańduch, witając opiekuna Koła, mjr. Cz. Sawickiego oraz dyrektora szkoły, mgr. Stanisława Brzęckiego.
Od początku istnienia ZBoWiD pełnił kilka funkcji:
Propagandową: organizacja była jednym z filarów polityki historycznej PRL. Eksponowała rolę Armii Ludowej, Gwardii Ludowej i środowisk prosowieckich, marginalizując lub wręcz wykluczając kombatantów Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych czy innych formacji niepodległościowych². Wykluczano "niewygodnych" kombatantów: Władze komunistyczne wykorzystywały ZBoWiD do marginalizowania i wykluczania kombatantów, którzy nie pasowali do oficjalnej narracji historycznej. Do Związku często nie przyjmowano żołnierzy Armii Krajowej (AK) i innych formacji niepodległościowych, które były zwalczane przez komunistyczny aparat bezpieczeństwa. Skupiano "właściwych": Związek zrzeszał głównie członków ugrupowań komunistycznych, żołnierzy Wojska Polskiego, a także funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa (UB) i Milicji Obywatelskiej (MO) uczestniczących w walkach o utrwalanie władzy ludowej. Przyjmowano także więźniów obozów hitlerowskich oraz wdowy i sieroty po poległych. ZBoWiD brał udział w kształtowaniu oficjalnej wersji historii II wojny światowej i okresu powojennego, promując wizerunek PZPR jako głównego siły, która wywalczyła wolność i demokrację.
Polityczną: kierownictwo związku było obsadzane przez osoby lojalne wobec PZPR. Postacie takie jak Mieczysław Moczar czy Włodzimierz Sokorski wykorzystywały ZBoWiD do wzmacniania swojej pozycji politycznej.
Socjalną: ZBoWiD zajmował się udzielaniem pomocy materialnej, rozdysponowywaniem odznaczeń i przyznawaniem przywilejów (np. związanych z Kartą Kombatanta). Jednak dostęp do tych świadczeń bywał uzależniony od politycznej lojalności i aktywności w strukturach³.
Kontrolną: poprzez system opiekunów kół i powiązanie z administracją państwową ZBoWiD sprawował realny nadzór nad środowiskiem kombatanckim, eliminując inicjatywy oddolne i niezależne.
Dokument z listopada 1980 r. powstał w szczególnym kontekście historycznym – kilka miesięcy po powstaniu „Solidarności” i fali strajków, które zachwiały systemem władzy. Dyskusja uczestników zebrania o sytuacji w kraju, choć zapewne ograniczona i kontrolowana, pokazuje, że także środowiska kombatanckie żywo reagowały na kryzys społeczno-gospodarczy. Jednocześnie rola mjr. Sawickiego i jego wystąpienie przypominają, że ZBoWiD był w tym okresie integralnym elementem systemu komunistycznego, a jego lokalne koła pełniły funkcję zarówno integracyjną, jak i propagandową.
W 1990 roku, w wyniku przemian politycznych w Polsce, ZBoWiD został przekształcony w Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych, który miał odciąć się od przeszłych powiązań z komunistyczną partią.
J. Wawrzyniak, ZBoWiD i pamięć drugiej wojny światowej 1949–1969, Warszawa 2009, s. 45–62.
A. Paczkowski, Pół wieku dziejów Polski 1939–1989, Warszawa 1998, s. 348–351.
M. Zaremba, Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja władzy komunistycznej w Polsce, Warszawa 2005, s. 221–224.
Gdzie są akta ZBoWiD? tego dowiem się po otrzymaniu odpowiedzi, której oczekuję po zapytaniu wysłanym do Archiwum Państwowego w Kaliszu.
Otwarcie zebrania – dokonał Jan Pogorzelec, przewodniczący Rady Nadzorczej. Powitano gości: m.in. Bronisława Wojciechowskiego (WZSR-Wojewódzki Zarząd Spółdzielni Rolniczych), Andrzeja Michalskiego (PZPR), Józefa Pasika (Urząd Gminy), Jana Skotowskiego (BS-Bank Spółdzielczy), Eugeniusza Małeckiego (lustrator). Obecny Prezes Zarządu Aleksander Korzeniowski.
Wybór władz zebrania – przewodniczącym został Aleksander Górski, sekretarzem Zofia Witczak, mężami zaufania Stefania Nowicka i Bronisław Krystyniak.
Porządek obrad – przyjęto jednogłośnie.
Powołanie komisji – mandatowej, wyborczej, statutowej oraz wniosków i uchwał.
Sprawozdania – z działalności gospodarczej i finansowej (A. Korzeniowski), z działalności Rady Nadzorczej (J. Pogorzelec), lustracja ustawowa (E. Małecki), działalność spółdzielni uczniowskich „Grosik” i „Pszczółka”.
Wybory – wybrano członków Rady Nadzorczej, delegatów na VI Zjazd WZSR w Kaliszu oraz komisję skrutacyjną.
Uchwały – m.in. przyjęto sprawozdania, udzielono absolutorium, zatwierdzono bilans i podział nadwyżki, zmieniono statut. Wszystkie uchwały przyjęto jednogłośnie.
Zakończenie – przewodniczący A. Górski podziękował gościom, władzom i delegatom. Zebranie zakończono o godz. 14:30.
Józef Jędrusiak (delegat z Opatówka) – podziękował Zarządowi i pracownikom za dobrą pracę, podkreślając zajęcie II miejsca w województwie. Zgłosił potrzebę budowy nowego sklepu przy ul. Łódzkiej (dotychczasowy zbyt mały, niefunkcjonalny), zagospodarowania pomieszczeń po starej piekarni oraz otwarcia punktu szewskiego w Opatówku.
Antoni Kwinta (delegat z Opatówka) – poruszył problem przewozu złomu ze składnicy do wagonów: złom spada z przyczep i zanieczyszcza drogę.
Bronisława Tomaszewska (delegat z Opatówka) – wskazała na problem obsługi klientów w sklepie: oczekujący na dostawę w sklepie, utrudniają sprzedaż i zakupy innym klientom.
Józef Borwik (delegat z Tłokini Kościelnej) – mówił o skupie zboża, który z powodu wilgotności nie mógł przyjąć dużych ilości. Prosił, by rolnicy mieli pierwszeństwo w zakupie węgla i artykułów żywieniowych.
Józef Suchorski (delegat z Tłokini Kościelnej) – wypowiedział się o pracy zakładu wulkanizacji i stacji obsługi samochodów. Zgłosił wniosek, by członkowie Komitetów bardziej angażowali się w pracę.
Stefan Melka (delegat z Opatówka) – omawiał niską jakość pieczywa i pracę zakładu naprawy silników; postulował zatrudnienie dodatkowych fachowców. Zwrócił uwagę na potrzebę lepszych warunków pracy dla pracowników magazynów (budowa łazienki). Zgłosił także wniosek o budowę bocznicy na Bazie Szulec, ułatwiającej rozładunek nawozów, złomu, opału.
Józef Mańka (delegat z Michałowa II) – wniósł o lepsze zaopatrzenie sklepów w artykuły elektryczne, a także o możliwość zakupu rowerów (ważne dla rolników).
Franciszek Cybulski (delegat z Porwit) – krytykował jakość usług zakładu wulkanizacji: naprawy nieterminowe, ceny wysokie.
![]() |
Źródło: Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" w Opatówku - tom II Sygnatura 11/1377/0/-/361 Daty 1982 - 1992 Archiwum Państwowe w Kaliszu Zespół Akta rejestrowe sądów w Kaliszu |
![]() |
Źródło: Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" w Opatówku - tom II Sygnatura 11/1377/0/-/361 Daty 1982 - 1992 Archiwum Państwowe w Kaliszu Zespół Akta rejestrowe sądów w Kaliszu |
![]() |
Źródło: Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" w Opatówku - tom II Sygnatura 11/1377/0/-/361 Daty 1982 - 1992 Archiwum Państwowe w Kaliszu Zespół Akta rejestrowe sądów w Kaliszu |
![]() |
Źródło: Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" w Opatówku - tom II Sygnatura 11/1377/0/-/361 Daty 1982 - 1992 Archiwum Państwowe w Kaliszu Zespół Akta rejestrowe sądów w Kaliszu |
Odnośnie drugiego punktu porządku obrad
Odnośnie trzeciego punktu porządku obrad
Zgodnie z regulaminem obrad Przewodniczący Walnego Zebrania Przedstawicieli przeprowadził wybory komisji:
mandatowej w składzie: Antoni Kwinta, Seweryn Gałka, Stefania Cicha.
Komisja po wyborze przystąpiła do pracy.
wyborczej w składzie: Bronisława Tomaszewska, Stanisław Rogoziński, Henryk Brodziak.
statutowej w składzie: Józef Suchorski, Wacława Przybył, Sławomir Nowicki.
wniosków i uchwał w składzie: Sabina Lindner, Wacław Owczarek, Władysław Bieniaszek.
Członkowie wymienionych komisji zostali wybrani przez Zebranie jednogłośnie. Komisje po wyborze przystąpiły do pracy.
Przewodniczący Komisji Mandatowej ob. A. Kwinta przedstawił protokół Komisji stwierdzający prawomocność Zebrania ze względu na obecność 50 delegatów na ogólną ilość 85 delegatów. Protokół Komisji stanowi załącznik nr 2 do niniejszego protokołu.
Odnośnie czwartego punktu porządku obrad
Przewodniczący Walnego Zebrania Przedstawicieli przedstawił wniosek, aby nie czytać protokołu z ostatniego Walnego Zebrania, ponieważ był on dostępny przez cały rok w biurze Gminnej Spółdzielni jak również został wyłożony w sekretariacie Walnego Zebrania do wglądu. Powyższy wniosek został przyjęty jednogłośnie w głosowaniu jawnym.
Odnośnie piątego punktu porządku obrad
Seweryn Gałka – delegat z Rajska
Janina Hanczyk – delegat z Kolonii Dębe
Lucjan Olejniczak – delegat z Opatówka
Kandydatury do Rady Nadzorczej w/w osób zostały przez Zebranie przyjęte jednogłośnie.
Przewodniczący Walnego Zebrania poinformował, iż zgodnie z pismem WZSR Zebranie w głosowaniu tajnym ma wybrać 3 kandydatów na delegatów na VI Zjazd WZSR w Kaliszu i wskazać kandydata do Rady Nadzorczej WZSR.
W związku z powyższym podano cztery kandydatury na delegatów na VI Zjazd w osobach:
Jan Pogorzelec – delegat z Opatówka
Stefan Melka – delegat z Opatówka
Zofia Witczak – delegat z Cieni I
Józef Suchorski – delegat z Tłokini Kościelnej
Odnośnie dziewiątego punktu porządku obrad – Dyskusja
Jędrusiak Józef – delegat z Opatówka: składa podziękowanie Zarządowi i załodze Gminnej Spółdzielni za pracę, za bardzo dobre wyniki w pracy, twierdząc, że zajęcie II miejsca to duże osiągnięcie ze względu na ilość Gminnych Spółdzielni w województwie. Ponadto w swej wypowiedzi mówi o konieczności budowy sklepu przy ul. Łódzkiej – dotychczasowy jest bardzo mały, niefunkcjonalny. Porusza również sprawę zagospodarowania pomieszczeń po starej piekarni, stawia wniosek o otwarcie punktu szewskiego, który jest bardzo potrzebny w Opatówku.
Kwinta Antoni – delegat z Opatówka: w swej wypowiedzi poruszył sprawę przewozu złomu ze składnicy do wagonów, duża ilość złomu spada z przyczep i leży na drodze przejazdowej oraz na chodniku dla pieszych.
Tomaszewska Bronisława – delegat z Opatówka: porusza problem przesiadywania ludzi oczekujących na przywiezienie towaru w sklepie, twierdząc, że jest to niedopuszczalne i utrudnia sprzedaż, jak i kupno innym klientom. Interesuje się też skupem szmat, twierdząc, że nie można ich sprzedać, ponieważ bardzo często są one nie skupowane.
Borwik Józef – delegat z Tłokini Kościelnej: mówi o małym skupie zboża, z powodu dużej wilgotności punkt skupu skupił b. mała ilość, mimo, iż rolnicy dostarczali zboże, lecz nie było ono przyjmowane. Jednocześnie prosi, by rolnicy mieli pierwszeństwo w zakupie węgla za odstawiony żywiec, a nie ogrodnicy.
Suchorski Józef – delegat z Tłokini Kościelnej: mówca pozytywnie wypowiada się na temat pracy zakładu wulkanizacji i bieżnikowania oraz Stacji Obsługi Samochodów. Jednocześnie stawia wniosek o ponowne przeszkolenie Komitetów, twierdząc, iż członkowie Komitetów winni być więcej zaangażowani w pracę.
Melka Stefan – delegat z Opatówka: wypowiada się na temat jakości produkowanego pieczywa w naszej piekarni oraz o pracy zakładu przewijania silników, twierdząc, iż sytuacja się poprawiła, ale należałoby przyjąć dodatkowych fachowców. Porusza również sprawę zapewnienia odpowiednich warunków pracy pracownikom magazynu paszowego poprzez budowę łazienki. Jednocześnie stawia wniosek o budowę bocznicy na Bazie Szulec, co ułatwiłoby rozładunek i załadunek nawozów, złomu, opału.
Mańka Józef – delegat z Michałowa II: stawia wniosek o lepsze zaopatrzenie sklepów w artykuły elektryczne, ponadto mówi o zakupie rowerów, które są wyłącznie na talony – rolnikom rower jest bardzo potrzebny, a nie musi mieć makulatury, by sprzedać, otrzymać talony i zakupić rower.
Cybulski Franciszek – delegat z Porwit: wypowiada się na temat pracy zakładu wulkanizacji, twierdząc, iż jest zła jakość i nieterminowe naprawy, a cena za usługę wysoka.
Przewodniczący Komisji Statutowej ob. Józef Suchorski przedstawił protokół z prac Komisji i projekt uchwały dotyczącej:
6. Zmiany w statucie – uchwała nr 6/86
![]() |
Źródło: Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" w Opatówku - tom II Sygnatura 11/1377/0/-/361 Daty 1982 - 1992 Archiwum Państwowe w Kaliszu Zespół Akta rejestrowe sądów w Kaliszu |
![]() |
Źródło: Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" w Opatówku - tom II Sygnatura 11/1377/0/-/361 Daty 1982 - 1992 Archiwum Państwowe w Kaliszu Zespół Akta rejestrowe sądów w Kaliszu |
Protokół z Opatówka pokazuje lokalny wymiar działalności PZPR – schematyzm obrad, referaty wzmacniające ideologiczną rolę partii i dyskusje odsłaniające napięcia pomiędzy oficjalną linią a codzienną praktyką. Jest to cenne źródło do badania sposobu funkcjonowania struktur gminnych partii w ostatniej dekadzie PRL, gdy jej autorytet był już mocno podważany, a jednak nadal próbowała sprawować pełną kontrolę nad społeczeństwem.
![]() |
Plakat z Muzeum Bitwy Warszawskiej |
W szerszym wymiarze protokół ten ukazuje schyłkową fazę PRL – czas, gdy aparat partyjny formalnie działał sprawnie, lecz faktycznie tracił zdolność wpływania na społeczeństwo. Rok 1985 to także okres, gdy władze próbowały propagandowo przygotować grunt pod wybory do Sejmu PRL (1985), które po raz kolejny miały potwierdzić „jedność narodu i partii”.
Rok 1985 przypadał na okres tzw. „stabilizacji po stanie wojennym”. Polska Zjednoczona Partia Robotnicza pod kierownictwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego dążyła do odzyskania społecznej kontroli po kryzysie lat 1980–1981 i fali represji stanu wojennego. Gospodarka pogrążona była w kryzysie, społeczeństwo zmagało się z niedoborami i spadkiem poziomu życia, a opozycja demokratyczna – choć osłabiona – wciąż funkcjonowała w podziemiu.
W tych warunkach lokalne struktury znienawidzonej partii, takie jak Komitet Gminny w Opatówku, miały dbać o umacnianie wpływów PZPR w najniższych ogniwach społeczeństwa – zakładach pracy, wsiach i samorządach lokalnych. Referat wygłoszony na tym zebraniu był dokumentem programowym, przygotowanym specjalnie na plenum, którego zadaniem było mobilizowanie podstawowych organizacji partyjnych (POP) do aktywności.
Referat (transkrypcja w załączeniu – na dole strony) wygłoszony na tym posiedzeniuwyraźnie wpisuje się w przygotowania do wyborów do Sejmu PRL, które odbyły się jesienią 1985 r. (13 października). Podkreślano, że nadchodząca kampania ma być okazją do aktywizacji członków i całego społeczeństwa. Dyskutowano także projekt ordynacji wyborczej.
W rzeczywistości wybory te były pozbawione realnego pluralizmu: listy kandydatów ustalane były w ramach PZPR i satelickich organizacji, a wyniki z góry przewidziane. Jednak dla lokalnych struktur kampania stanowiła szansę na „pokazanie się” i wzmocnienie propagandowego przekazu partii.
![]() |
Protokół z posiedzenia Komitetu Gminnego PZPR w Opatówku z kwietnia 1985 r. |
Transkrypcja tekstu protokołu:
PROTOKÓŁ
z plenarnego posiedzenia Komitetu Gminnego PZPR w Opatówku
odbytego w dniu 1985-04-25
Obecni na posiedzeniu wg załączonej listy obecności.
Posiedzeniu przewodniczył I Sekretarz KG PZPR w Opatówku tow. Andrzej Michalski.
W posiedzeniu uczestniczył:
Z-ca Kierownika ROPP w Kaliszu tow. Marek Sulej.
Porządek obrad
Otwarcie i stwierdzenie prawomocności obrad.
Referat nt. „O umocnieniu przewodniej roli POP w środowisku wiejskim”.
Powołanie Komisji Uchwał i Wniosków.
Dyskusja.
Podjęcie uchwały.
ad 1. Posiedzenie otworzył I Sekretarz KG PZPR tow. Andrzej Michalski, witając przybyłych na obrady; stwierdził, że na 19 członków Plenum obecnych na obradach jest 15, czyli obrady są prawomocne.
Przedstawił projekt porządku obrad, który został przyjęty jednogłośnie.
ad 2. I Sekretarz KG PZPR tow. Michalski Andrzej wygłosił referat nt. „O umocnieniu przewodniej roli POP w środowisku działania” (/referat stanowi załącznik do niniejszego protokołu/).
ad 3. Plenum KG jednogłośnie powołało Komisję Uchwał i Wniosków w następującym składzie:
Rutowicz Zdzisław
Szmajdziński Czesław
Macke Bolesław
ad 4. Dyskusja
tow. Rutowicz Zdzisław – zabierając głos w dyskusji stwierdził, że poprzez wybory do Rady Narodowej i samorządów nastąpiło ożywienie aktywu społeczno-politycznego i gospodarczego. Wnioskuje, by częściej organizować otwarte zebrania POP z udziałem członków Rad Sołeckich. Poza tym należy prosić na zebrania wszystkich tych, którzy chcą pracować społecznie. Każdy głos środowiska musi być traktowany poważnie.
tow. Pływaczyk Halina – w wypowiedzi swej zwraca uwagę, by członkowie POP byli bardziej widoczni w realizacji podejmowanych czynów. Częstokroć ich inicjatywy podchwytują i „sprzedają” inni. Tym samym prowadzi to do zapomnienia, że inicjatorem była właśnie partia.
tow. Brodziak Henryk – zwraca uwagę, by członkowie partii na każdym kroku świecili przykładem. Niekiedy bywa, że przełożony będący członkiem PZPR nie potrafi znaleźć wspólnego języka z załogą, w wyniku czego panują niewłaściwe stosunki międzyludzkie. Przykładem mogą być PKP wąskie tory.
tow. Adamkiewicz Jan – wnioskuje, by POP przestrzegały zasady rozliczania się z wcześniej podejmowanych uchwał i wniosków. POP wiejskim należy dać szerokie wsparcie ideologiczne.
ad 5. Komisja Uchwał i Wniosków przedstawiła projekt uchwały, który został przyjęty jednogłośnie (/uchwała stanowi załącznik do niniejszego protokołu/).
Po wyczerpaniu porządku obrad I Sekretarz ogłosił zakończenie obrad.
Protokółowała:
I Sekretarz KG PZPR
Rok 1985 przypadał na czas tzw. „małej stabilizacji” po stanie wojennym. Partia starała się odzyskać inicjatywę polityczną, narzucając narrację o konieczności „umocnienia przewodniej roli PZPR” i podkreślając swoją obecność w środowisku wiejskim. W praktyce oznaczało to podporządkowanie działań rad narodowych, sołectw i lokalnych instytucji społecznych interesom partii.
Referat I sekretarza Andrzeja Michalskiego – „O umocnieniu przewodniej roli POP w środowisku wiejskim” – wpisuje się w oficjalną linię polityczną KC PZPR, która po 1983 r. kładła szczególny nacisk na kontrolę nad wsią, traktowaną jako zaplecze społeczne systemu. Wybory do rad narodowych, o których mowa w dyskusji, były narzędziem tej polityki, mającym legitymizować władzę ludową na najniższym szczeblu.
2. Mechanizmy działaniaPosiedzenia takie miały bardzo schematyczny przebieg. Każde rozpoczynało się od sprawdzenia frekwencji (tu: 15 z 19 członków, co zapewniało prawomocność obrad), następnie odczytywano referat programowy, powoływano komisje, prowadzono dyskusję i przyjmowano uchwały – najczęściej jednogłośnie. Protokół odzwierciedla pozory demokratycznego dyskutowania, jednak w rzeczywistości przebieg i wnioski były z góry przesądzone.
Ciekawym szczegółem jest powołanie Komisji Uchwał i Wniosków w składzie trzech działaczy (Rutowicz, Szmajdziński, Macke). Był to typowy element formalny – komisja miała zebrać wypowiedzi, a następnie sformułować uchwałę zgodną z linią partii.
3. DyskusjaNajbardziej wartościową częścią protokołu są zapisy dyskusji, które pozwalają uchwycić realne problemy i nastroje w lokalnym aparacie:
Rutowicz Zdzisław zwrócił uwagę na konieczność ożywienia społeczno-politycznego, organizowania otwartych zebrań POP i angażowania rad sołeckich – to świadczy o potrzebie mobilizacji społecznej, ale i o dostrzeganej bierności mieszkańców.
Pływaczyk Halina wskazała na problem „podkradania inicjatyw” przez inne grupy, co ujawnia rywalizację o to, kto ma być postrzegany jako inicjator działań społecznych. Partia chciała być w każdym działaniu „widoczna i pierwsza”.
Brodziak Henryk krytykował brak umiejętności porozumiewania się przełożonych z załogą, co prowadziło do napięć międzyludzkich. Wymowny jest przykład „PKP wąskie tory” – symbol niewydolności i konfliktów w instytucjach państwowych.
Adamkiewicz Jan postulował lepsze rozliczanie się z realizacji uchwał i wzmocnienie ideologicznego wsparcia dla POP wiejskich – co wskazuje na problem czysto formalnego traktowania wcześniejszych decyzji.
Z tych wypowiedzi przebija obraz kryzysu: partia zmagała się z brakiem autorytetu, trudnościami w mobilizowaniu ludzi i narastającą obojętnością społeczeństwa.
4. Znaczenie dokumentuDokument jest świadectwem funkcjonowania systemu, w którym wszystkie działania społeczne, polityczne i gospodarcze miały być inicjowane i kontrolowane przez partię. Uchwały, choć przyjmowane jednogłośnie, często pozostawały na papierze, co potwierdzają głosy krytyczne o braku konsekwencji w ich realizacji.
W pkt 2 wygłoszony został referat Egzekutywy KG PZPR w Opatówku z 25 kwietnia 1985 r. pt. „O umocnienie przewodniej roli POP w środowisku działania”:
Referat był apelem o większą aktywność POP i członków partii, o skuteczniejszą kontrolę realizacji uchwał i bardziej widoczne działanie w lokalnych środowiskach. Podkreślano konieczność walki z biernością i patologiami oraz akcentowano, że zbliżające się wybory mają stać się okazją do umocnienia pozycji PZPR w gminie.
Najważniejsze tezy referatu:
Rola PZPR w państwie i społeczeństwie
Partia pełni rolę przewodnią i kierowniczą dzięki:
formułowaniu programów działania,
polityce kadrowej,
kontroli wykonania uchwał.
Program partii utożsamiany jest z interesem klasy robotniczej, chłopstwa i inteligencji.
Znaczenie podstawowych organizacji partyjnych (POP)
POP są głównymi wykonawcami polityki partii w zakładach pracy i na wsi.
Spełniają funkcje: organizatorską, ideowo-wychowawczą, kontrolną, mobilizacyjną i reprezentacyjną.
W gminie Opatówek działało 21 POP (11 zakładowych i 10 wiejskich), zrzeszających 250 członków i kandydatów (stan na 31 XII 1984 r.).
Problemy i słabości POP
Niewystarczająca aktywność niektórych organizacji, zwłaszcza małych (5–8 osób).
Brak konsekwentnej kontroli realizacji uchwał i wniosków.
Tolerowanie w niektórych miejscach łamania prawa, sobiepaństwa i złych stosunków w pracy.
Zbyt małe zaangażowanie części członków w życie lokalne.
Postulaty i kierunki działań
Wzmacnianie roli POP w rozwiązywaniu problemów społecznych, politycznych i gospodarczych.
Śmiała krytyka wewnątrz partii i przeciwdziałanie nadużyciom stanowisk.
Dbanie o warunki socjalne, materialne i kulturalne ludzi pracy.
Większe zaangażowanie członków PZPR w organizacjach młodzieżowych, kobiecych, samorządowych i spółdzielczych.
Lepsze przygotowanie kadr – funkcje kierownicze powinni pełnić kompetentni i ideowo-moralnie przygotowani ludzie.
POP powinny częściej korzystać ze swoich statutowych praw, m.in. do opiniowania kandydatów i oceny członków.
Autorytet partii
O sile partii decyduje nie tylko liczba członków, ale jakość ich pracy.
Cytat z gen. Wojciecha Jaruzelskiego: „Tytularni członkowie partii niczego nie zwojują. Liczy się czyn i ludzie czynu”.
Kampania wyborcza 1985
Nadchodzące wybory do Sejmu PRL są okazją do aktywizacji członków i wzmocnienia przewodniej roli partii.
Członkowie POP powinni aktywnie uczestniczyć w dyskusji nad projektem ordynacji wyborczej i w kampanii wyborczej.
Komitet Gminny w Opatówku
„O umocnienie przewodniej roli POP w środowisku działania”
Referat Egzekutywy
na Plenarne posiedzenie Komitetu Gminnego PZPR
Opatówek, 1985 – 04 – 25
Szanowni Towarzysze!
formułowanie programów działania,
polityka kadrowa,
kontrola wykonania uchwał.
W gminie Opatówek działa 11 POP zakładowych i 10 POP wiejskich. Według stanu na dzień 31 grudnia 1984 roku POP skupiają 250 członków i kandydatów.
Zatem partia w naszej gminie może i powinna mieć wpływ na każde środowisko społeczno-zawodowe.
Na dzisiejszym plenarnym posiedzeniu chcemy określić:
po pierwsze – faktyczny zasięg tego wpływu, stopień korzystania przez POP ze statutowych uprawnień,
po drugie – co utrudnia prawidłową działalność organizacji partyjnych i jakie w związku z tym należy podjąć przedsięwzięcia na rzecz umacniania tych ogniw partii.
Aleksandrzak Leszek
Brodziak Henryk
Chojnacki Wacław
Ciężki Jarosław
Czajkowski Ryszard
Drożdż Czesław
Karski Andrzej
Kowalkiewicz Jan
Macke Bolesław
Męka Józef
Marciniak Maria
Michalak Bolesław
Michalski Andrzej
Pogorzelec Jan
Rajch Jan
Rutowicz Zdzisław
Świerk Jadwiga
Szychta Zygmunt
Tomczak Krystyna
Adamkiewicz Jan
Bieniaszek Władysław
Jakubczak Marian
Kostowski Zbigniew
Michalak Stanisław
Wardęcki Roman
Zimna Genowefa
(Obok widnieją podpisy obecnych).
Lajtlich Jadwiga
Mielcarek Stanisław
Tomczak Krystyna
Tylczyński Jerzy
Głębowicki Stanisław
Konkel Zofia
Szmajdziński Czesław
Sowa Lucjan
Fibinger Jan
Sztandera Wiesława
Gruszka Eugeniusz
Bieniaszek Tadeusz
Rutowicz Zdzisław
Gwis Tadeusz
Kłos Zdzisław
Toba Włodzimierz
Karolewski Zbigniew
Kochman Tadeusz
Skotowski Jan
Karamucka Janina
Michalak Krystyna
Pływaczyk Halina
Skotowska Maria
Bączkiewicz Bronisław
Zadka Marian
(Podpisy obecnych widoczne na marginesie).
W wyniku przedstawionego referatu Egzekutywy KG PZPR na temat „O umacnianie przewodniej roli POP w środowisku działania” i dyskusji:
zobowiązuje się wszystkie POP, by swą działalnością objęły ludzi wykazujących inicjatywy społeczne i dbały o ich udział w zebraniach otwartych;
zobowiązuje się wszystkie POP, by na każdym zebraniu dokonywały oceny realizacji podjętych wniosków i uchwał;
zobowiązuje się Egzekutywę KG PZPR do udzielania szerokiego wsparcia ideologicznego mało liczebnym organizacjom partyjnym.
Opatówek, 1985-04-25
Plenum KG PZPR w Opatówku
To zamyka całość dokumentacji z tego posiedzenia: protokół, referat, listy obecności i uchwałę.