Listy proskrypcyjne dla okręgu Kalisza. Intelligenzaktion. Liste der Polenführer und der polnischen Intelligenz

Autor: Dominika Pawlikowska

    Absolutnym cymelium są zachowane listy proskrypcyjne dla okolic Kalisza (niem. Landkreis Kalisch). Listy proskrypcyjne odnalazła moja babcia Maria Wiewiórkowska, której polecono zorganizowanie szkoły po wojnie w Opatówku/k. Kalisza. 

Udała się w styczniu 1945 do opuszczonego budynku plebanii, gdzie w czasie wojny Niemcy urządzili posterunek żandarmerii. Tam, wśród papierów, które chciała użyć wtórnie na potrzeby uczniów, odnalazła listę z nazwiskiem m.in. swojego męża Mariana Wiewiórkowskiego. (Źródło: Transkrypcja zebrania Towarzystwa Przyjaciół Opatówka 1990 r. )

Niemcy umieścili na niej 160 nazwisk osób - przedstawicieli lokalnej inteligencji, urzędników, burmistrzów, wójtów, nauczycieli, dyrektorów szkół, weteranów wojennych, ziemian ze Stawiszyna, Liskowa, Opatówka, Kamienia, Błaszek, Piotrowa, Jastrzębnik i innych miejscowości wokół Kalisza.

Ta akcja aresztowań, przeprowadzona 15 kwietnia 1940 roku, miała na celu zniszczenie polskiej inteligencji i liderów społecznych, co było częścią szerszej strategii eksterminacji narodu polskiego.  Znaleźli się na tej liście, ponieważ wyróżniali się postawą, zaangażowaniem w pracę na rzecz lokalnej społeczności, wykształceniem, działalnością antyhitlerowską itp. Wokół nich organizowała się konspiracja. 

I mimo, że zrobili dla swoich małych ojczyzn tak wiele, ich nazwisk nie odnajdziemy na stronach gmin, bibliotek czy szkół. Dlatego postanowiłam odszukać ich rodziny, które do dzisiaj nie wiedzą o istnieniu listy proskrypcyjnej i napisać o nich wspomnienie. Dlaczego w czasie PRL nie interesowano się tym tematem, dlaczego "towarzysze" nie ujawniali tej listy? Tutaj.

 

Zachowanemu fragmentowi listy proskrypcyjnej dla okolic Kalisza lokalni historycy nigdy nie poświęcili większej uwagi, a przecież działalność przedwojenna umieszczonych na niej osób opowiada lokalną historię naszej Małej Ojczyzny. 

Temat nigdy nie został opracowany rzetelnie, ponieważ po wojnie pamięć była koncesjonowana. Po 1945 roku w naszym kraju nie mogły ukazywać się opracowania dotyczące walk o Niepodległą, gdyż godziło to w system i bezpieczeństwo narzuconej Polakom władzy. Jeśli już takowe pracy powstawały, to wyłącznie ocenzurowane i w bardzo niskim nakładzie. Temat ten traktowany był jako tabu i był bezwzględnie pomijany.

      Najczęściej o tych wydarzeniach pisano „Niemcy aresztowali…” bez podawania przyczyn, które wynikały z przedwojennej aktywności politycznej aresztowanych, z ich działalności w Związku Strzeleckim, Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”, w partiach i organizacjach. W wielu wypadkach ich działalność niepodległościowa sięgała czasów pracy konspiracyjnej, bądź jawnej w strukturach POW lub czasów walk z bolszewikami. Wszystkie te organizacje zostały po wojnie zdelegalizowane przez komunistów, a pamięć o pomordowanych skazana na niebyt. 

     Do dzisiaj borykamy się z zaszłościami okupacji niemieckiej, a później sowieckiej, w wyniku czego polski system wartości był stale niszczony. Powoli odnajduję rodziny tych 160 zamordowanych, które zwykle nie wiedziały i nie wiedzą o istnieniu takiej listy. Snute przez nich opowieści, ilustrowane dokumentami i zdjęciami obrazują historię II wojny, historię naszej najbliższej okolicy. Odnalazłam już kilka takich rodzin. Opowieści o ich bliskich wraz z bogatą dokumentacją publikuję na blogu.

     W dniu 15 kwietnia 1940 wszyscy umieszczeni na tej liście, w wyniku skoordynowanej akcji lokalnej żandarmerii, na polecenie Gestapo w Łodzi zostali aresztowani w swoich miejscowościach i zamknięci w obozie przejściowym - Hali Targowej Braci Szrajer w Kaliszu - w miejscu dzisiejszej Galerii Tęcza. Kilkanaście dni później tzw. "transportem łódzkim" pojechali do Dachau. Stamtąd większość z nich trafiła do podobozu Mauthausen-Gusen. Wróciło niewielu.

     Mam osobiste powody, dla których postanowiłam zająć się tematyką akcji „Inteligencja” w podkaliskich miejscowościach. W wyniku tej akcji w dniu 15.04.1940 aresztowano 11 osób z Opatówka, skąd pochodzi moja rodzina (ok.10 km od Kalisza), w tym aż 4 moich najbliższych: mojego dziadka Mariana Wiewiórkowskiego (1910–1941) – naczelnika urzędu pocztowego w Opatówku, jego teścia Bolesława Szalińskiego – restauratora (wcześniej wysiedlony, uniknął aresztowania, więcej o nim tutaj), jego szwagra Zygmunta Gadzinowskiego (1909–1941) – sekretarza gminy Lisków, a wcześniej urzędnika gminnego w Jastrzębnikach ( więcej o nim tutaj), oraz kuzyna Aleksandra Wiewiórkowskiego (ur. 24.02.1904 roku w Opatówku, rzeźnika. Przybył do obozu Dachau 26.04.1940 i otrzymał numer 6095, pracował w obozowej kuchni, przeżył, doczekał wyzwolenia przez Amerykanów w KL Dachau).

Marian Wiewiórkowski (1910–1941)

     O aresztowaniu mojego dziadka Mariana Wiewiórkowskiego, wówczas niespełna 30 – latka, zdecydowało kilka czynników. Pochodził z rodziny o głębokich tradycjach patriotycznych, należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” – polskiej organizacji łączącej cele niepodległościowe z działalnością sportową i wychowawczą. 

     Ze wspomnień mieszkańców Opatówka wiem, że uczestniczył w konspiracyjnych spotkaniach, był naczelnikiem poczty, która w czasie wojny jest istotnym ogniwem militarnym. Podobnie jak wielu opatowian i mieszkańców Wielkopolski zbierał na Fundusz Obrony Narodowej. O każdej z osób umieszczonych na liście proskrypcyjnej Niemcy sporządzili charakterystykę, stanowiącą podstawę do aresztowania. 

     O moim dziadku napisano: „Przez swój udział w tajnych zebraniach polskiej ludności podejrzany politycznie i niebezpieczny dla państwa”. W księdze przyjęć do obozu Dachau tzw. Dachauzugansbuch został zapisany pod numerem 6098. W dniu 05.06.1940 wraz z liczną grupą aresztowanych w Kaliszu i okolicy deportowano go z KL Dachau w Niemczech do KL Mauthausen – Gusen na terenie Austrii, oznaczając go numerem 4769. Po roku pobytu w obozie, ok. 700 km od domu, udręczony pracą ponad siły, zimnem, głodem, gorączką, został zamordowany 06.04.1941 w wieku 31 lat, nie poznawszy swojej córeczki – mojej mamy Aleksandry, która urodziła się miesiąc po jego aresztowaniu. Osierocił także starszą córkę, dwuletnią wówczas Beatkę. Na temat tej akcji w Opatówku napisałam książkę "Historia w sepii. Opatówek. Wiewiórkowscy". 2020. Wydawnictwo MK.

W Opatówku mieszkało przed wybuchem II wojny bardzo wielu Niemców i osób niemieckiego pochodzenia https://historiawsepii.blogspot.com/2024/05/mieszkancy-opatowka-z-lat-1917-1930.html, dlatego wytypowanie osób niewygodnych i przeszkadzających w krzewieniu niemieckości i utrwalaniu faszyzmu było bardzo łatwe. 

Z Opatówka (koło Kalisza) na liście znaleźli się także:

Stefan Nowicki, ur. 11.03.1899 w Wilnie, urzędnik, pracownik gminy Opatówek, o którym napisano, że jest wiodącym politycznie w gminie, należy do tajnych polskich służb i nawołuje ludność do powstania przeciwko folksdojczom. W księdze Dachau tzw. Zugangsbuch zapisany pod numerem 6096, dn. 05.06.1940 przewieziony do obozu Mauthausen-Gusen, zamordowany 12.05.1941

Kazimierz Sieradzan, sekretarz gminy, żonaty, 1 dziecko, organizator politycznych zebrań partii rządowej. Uniknął aresztowania. Nie wiadomo z jakiego powodu.

Piotr Olkiewicz, kupiec; ur. 21.03.1902 w Ślesinie, członek PPS, zam. w Opatówku, żonaty, 2 dzieci, w Dachau nr 6287, przewieziony 19.09.1942 do KL Buchenwald, zamordowany 18.11.1942 roku w obozie Neuengamme/Hamburg.

Jan Jabłkowski, ur. 04.11.1918 w Opatówku, ul. Poprzeczna 1, rzeźnik, napisano o nim: rzucał kamieniami w uwięzionych folksdojczów, znienawidzony przez miejscowych Niemców; w księdze Dachau zapisany jako Karl, przybył do Dachau 26.04.1940, nr obozowy 6288, zwolniony z obozu 28.05.1941 roku.

Jan Jabłkowski, ur. 04.11.1918 w Opatówku, rzeźnik, napisano o nim: rzucał kamieniami w uwięzionych folksdojczów, znienawidzony przez miejscowych Niemców; w księdze Dachau zapisany jako Karl, przybył do Dachau 26.04.1940, nr obozowy 6288, zwolniony (niem entlassen) z obozu 28.05.1941 roku.

Kazimierz Leśniewicz, ur. 08.01.1916 w Opatówku, uchodzi za fanatycznego Polaka, przeciwnik niemieckości, potajemnie judzi przeciw niemieckości; przybył do Dachau 26.04.1940, nr obozowy w Dachau 6097, przewieziony 05.06.1940 do Mauthausen, zamordowany 19.03.1941w Gusen.

Kazimierz Kowalkiewicz, ur. 20.02.1905 w Opatówku, urzędnik, przeciwnik niemieckości, organizator antypaństwowych elementów; przybył do Dachau 26.04.1940, nr obozowy 6285, zwolniony z obozu 29.07.1941

Kazimierz Banaszkiewicz, ur. 24.02.1913, zam. Opatówek, ul. Piłsudzkiego 2, nr jeńca w Dachau 6289, urzędnik, zamordowany 15.03.1941 w Gusen.

W obozach koncentracyjnych znaleźli się także inni opatowianie, nie uwzględnieni na powyższej liście proskrypcyjnej, a poszukiwani od początku wojny:

Stanisław Adamczewski, ur. 26.04.1902, członek P.O.W. prawdopodobnie od 1916; brał udział w rozbrajaniu Niemców w listopadzie 1918; przeszedł jako ochotnik całą kampanię wojny polsko-bolszewickiej; odznaczony Medalem Niepodległości – za pracę w dziele odzyskania niepodległości – legitymacja nr 2947-15/5329

Józef Pilas, ur. 03.10.1900, kupiec. Otrzymał numer obozowy 6124, zm. 27.03.1941.

Szymański Marcin, ur. 19.09.1909 Szulec, rolnik, zam. Opatówek, 06.05.1940 deportowany do Dachau, nr 8238 w KL Dachau, 26.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen.

Stanisław Kuś, ur. 22.03.1915 Opatówek, zam. Opatówek, szewc, żonaty, 1 dziecko, 06.05.1940 deportowany do Dachau, nr 8438 w KL Dachau, 23.09.1940 przewieziony do KL Sachsenhausen, następnie do KL Neuengamme nr 3026, zamordowany 07.01.1942.

Kalisz. Land/Kalisz. Wieś

1. Malczewski Leon, ur. 20.02.1905 Tartak, nauczyciel, zam. Kolonia Majków 9. Na liście proskrypcyjnej napisano o nim: Fanatyczny Polak. Politycznie szczególnie niebezpieczny. Aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr obozowy w Dachau 6271. Dnia 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen. Zamordowany 24.09.1931 w Gusen.

Fiszka jeńca KL Dachau, Leon Malczewski

Vogelsang/Jastrzębniki

1. Bachocki Jan, ur. 25.01.1920, uczeń.  W momencie aresztowania miał zaledwie 19 lat.  Jak każdy młody człowiek miał plany i marzenia, kochał przyrodę, grał na instrumentach, między innymi na pianinie, akordeonie, był uczniem liceum pedagogicznego w Krotoszynie, chciał zostać nauczycielem. Przed wybuchem wojny zdążył skończyć pierwszą klasę. Aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr obozowy w Dachau 6273. Dnia 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen, wyzwolony 05.05.1945. Jako jeden z nielicznych przebywających od początku tj. od 1940 w obozie Gusen I przeżył 5 lat obozowej gehenny. Jan w momencie wyzwalania obozu miał dopiero 24 lata, ale z powodu wycieńczenia organizmu nie był w stanie samodzielnie odbyć drogi do domu. Do Austrii przyjechała po niego matka i siostra. Zamieszkał w Łodzi, pracował  w fabryce włókienniczej.

2. Bachocki Stefan. Urodził się 29.08.1885 w Policku koło Konina, mieszkał w Jastrzębnikach 33, działacz społeczny i polityczny, członek komitetu gminnego Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, kupiec. W dniu 9.02.1940 sklep, źródło utrzymania rodziny, został zarekwirowany. Na majątek Bachockich, była już chętna niemiecka rodzina. Zachował się niezwykły dokument sporządzony w dniu 03.08.1941 tzw. Bescheinigung, który potwierdza fakt przejęcia sklepu przez Niemkę lub folksdojczkę Olgę Henke. Kupcy stanowili zagrożenie dla Niemców z powodu ruchliwości i samodzielności w działaniu Na liście proskrypcyjnej napisano o nim: Rozprzestrzenia nieprawdziwe plotki. Odbywa potajemne spotkania. Zachodzi podejrzenie, że słucha zagranicznych rozgłośni. Zachowuje się bezczelnie.  Aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau. Nr obozowy w Dachau 6274. Dnia 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen, zamordowany 13.11.1940 w Gusen.

3. Baranowski Józef. Urodził się 23.02.1911 w Opatówku, zam. Jastrzębniki. Pracował w urzędzie gminy jako pomocnik sekretarza gminy. Został aresztowany 15.04.1940. W dniu 26.04.1940 deportowany do obozu koncentracyjnego Dachau jako więzień polityczny, gdzie otrzymał numer jeniecki Dachau 6079. Dnia 05.06.1940 przewieziony do obozu Mauthausen – Gusen, zamordowany 24.03.1941 w obozie koncentracyjnym Gusen.

4. Gajda Jan, ur. 30.10.1911, nauczyciel. Na liście proskrypcyjnej napisano o nim: Często widywany w towarzystwie Bachockich ojca i syna. Przypuszczalnie należał do organizacji. Aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau. Nr obozowy w Dachau 6272. Dnia 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen. Wyzwolony w Dachau. 

5. Kolański Witold, ur.15.I.1905, nauczyciel, kierownik szkoły w Rychnowie, oficer rezerwy, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr obozowy w Dachau 6270. Dnia 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen. Zamordowany 15.11.1941 w Gusen. Ur. 15.01.1905 w Tykadłowie, nauczyciel. Niemcy sporządzili o nim następującą notatkę na liście proskrypcyjnej: „Był oficerem rezerwy. W czasach przedwojennych bardzo podburzał przeciwko Niemcom. Dziś jeszcze należy do wiodących mężczyzn we wsi”. W księdze protokołów i członków Komitetu Gminnego Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w Jastrzębnikach[Archiwum Państwowe w Kaliszu, Zespół: Starostwo Powiatowe, Księga protokołów i członków Komitetu Gminnego B.B.W.R. w Jastrzębnikach, Sygnatura11/3/0/3/169] 

Witold Kolański  figuruje jako członek tej organizacji i sekretarz Oddziału Związku Rezerwistów w Pamięcinie. W kartotece obozowej Dachau podano że urodził się w Weizenfelde - tak od 1939 roku Niemcy nazwali Tykadłów, a w 1943 roku przemianowali ją na  Weizenort. Weizen to po niemiecku pszenica, a Ort miejscowość. Mieszkał w Pamięcinie, niem. Kleinenten. Aresztowany 15.04.1940. W dniu przybycia do Dachau tj. 26.04.1940 otrzymał numer jeniecki 6270.

6. Proce Jan, ur. 02.11.1907, nauczyciel, zam. Zagorzyn. Na liście proskrypcyjnej napisano o nim: Politycznie podejrzany. Prawdopodobnie bierze udział w potajemnych spotkaniach. Wiodąca postać we wsi. Aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau. Nr obozowy w Dachau 6078. Dnia 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen. 

W Jastrzębnikach podczas tej samej akcji 15.04.1940 zostały aresztowane jeszcze inne osoby, których na omawianej przez mnie liście nie ma:

- Ginalski Jan, ur. 24.06.1885 w Jastrzębnikach, działacza społecznego i politycznego. Był podwójcim oraz wójtem gminy, rolnikiem. Należał do Stronnictwa Narodowego, Związku Strzeleckiego, był członkiem PCK oraz Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (LOPP). Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej była jedną z wielu organizacji działających w okresie międzywojennym. LOPP była w okresie swej działalności dotowana z klasy miejskiej. Szkoliła mieszkańców w zakresie najprostszych form obrony przeciwgazowej i przeciwlotniczej, zachęcała do zakupu masek przeciwgazowych. Organizacja z całą pewnością przyczyniła się do wzrostu aktywności społecznej mieszkańców. Dnia 06.05.1940 przewieziony do Dachau, gdzie otrzymał nr obozowy 8239. W dniu 26.06.1940 został przewieziony do Mauthausen. Zamordowany 12.03.1941.

Lisków/Schondorf

Na liście znalazło się 12 liskowian. Lista mieszkańców Liskowa zawiera przede wszystkim nazwiska współpracowników ks. Blizińskiego.

1. Górski [na liście: Gurski] Edward, ur. 25.09.1895, urzędnik, księgowy, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6061, przewieziony do KL Mauthausen-Gusen 05.06.1940. Zamordowany 11.02.1941 w Gusen.

Fiszka jeńca KL Dachau Edwarda Górskiego

2. Mellerowicz Bolesław, ur. 23.07.1894, prawnik, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr obozowy w Dachau 6252, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen. Na liście proskrypcyjnej napisano o nim: Przed ewakuacją Kalisza uciekł tutaj, przesiaduje u miejscowej ludności, należy założyć, że rozsiewa nieprawdziwe plotki, obecnie bez pracy. Więcej o B. Mellerowiczu tutaj

3. Niewiadomski Ludwik, ur. 21.09.1897 Ostrowice, zam. Lisków, urzędnik, księgowy, żonaty, 3 dzieci, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau 26.04.1940, nr w Dachau 6250, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen. Zamordowany 16.04.1941.

4. Pleśnier [ na liście: Pleschnier] Józef, stolarz, brak informacji.

5. Pyrek Marcin, ur.15.10.1906, nauczyciel, podczas oczekiwania jeńców na dworcu został rozpoznany przez byłego ucznia, Niemca i wycofany z transportu jeńców do Dachau, wysiedlony jesienią 1940, powrócił do Liskowa w 1945.

6. Rakowski Antoni, ur. 31.03.1918, zam. Zakrzyn, nauczyciel, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6249, przewieziony do KL Mauthausen-Gusen 05.06.1940, zamordowany 09.10.1941 w Gusen.

Fiszka z obozu Dachau
Antoniego Rakowskiego (1918-1941)

7. Rutecki [na liście: Rudezki] Marcin, ur. 26.08.1891 w Goszczanowie, mieszkał w Liskowie, rzeźnik/kupiec, żonaty, 5 dzieci, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6060, przewieziony do KL Mauthausen-Gusen 05.06.1940. Jego zawód sprawia, że obcuje z dużą ilością ludzi i może szerzyć propagandę, zm.12.IV.1941 w Gusen.

8. Sprusiński Kazimierz, ur. 27.03.1894 w Warszawie, żonaty, 2 dzieci, kierownik Szkoły Hodowlanej, b. kierownik kursów mleczarskich, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau 26.04.1940, nr w Dachau 6062, przewieziony do KL Mauthausen-Gusen 05.06.1940, na liście proskrypcyjnej napisano: Jeszcze dzisiaj ma wielki wpływ na mieszkańców. Był członkiem polskiej partii narodowej i razem ze zbiegłym duchownym Blizińskim podjudzał ludność przeciwko niemieckości, zm. 26.09.1940.

9. Szewczyk Antoni, ur. 16.07.1892, żonaty, 8 dzieci, księgowy, kierownik kasy Stefczyka; ma wielki wpływ na Polaków i zalicza się do miejscowej inteligencji, nie może się pogodzić z obecną sytuacją, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6059, przewieziony do KL Mauthausen-Gusen  05.06.1940, zm. 6.09.1940.

10. Szewczyk [na liście: Szwezyk] Roman, ur.1 0.08.1894, żonaty, 4 dzieci, urzędnik, kierownik spółdzielni; Fanatyczny Polak, który również dzisiaj ma wielki wpływ na mieszkańców, należy do kręgów inteligencji i często wyraża nadzieję, że Polacy znów będą panami w kraju, w Dachau nr 6038, 13.12.1940 deportowany do Auschwitz, zm. 28.III.1941 w Auschwitz.

11.Tomczak Antoni, ur. 9.V.1907, nauczyciel, kierownik szkoły w Koźlątkowie i Zakrzynie; aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6247; 5.VI.1940 przewieziony do Mauthausen, nr obozowy 4697; zm. w Gusen 3.V.1941.

12. Woźniak Władysław, nauczyciel z Małgowa; brak informacji.

13. Wojciechowski Zygmunt, nauczyciel, wraz z żoną Michaliną wysiedlony do Strzałkowa.

Inteligencja liskowska została aresztowana w tym samym dniu, podczas tej samej akcji, co opatowska, tj. 15.04.1940 roku. Należy do tego dodać osoby przypisane do listy z nazwiskami z Opatówka, jak na przykład pracujący i mieszkający w Liskowie Zygmunt Gadzinowski, sekretarz tamtejszej gminy.

 Iwanowice/Feldenrode, Morawki; Staw/Teichen:

1. Cichy Władysław, ur. 01.11.1912, Za. Iwanowice, ul. Kościelna 13, piekarz, wolny, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6106; Cytat z listy proskrypcyjnej: prawdopodobnie bierze udział w tajnych spotkaniach, bierze czynny udział w kampaniach jątrzenia organizatorów, jest przeszkoda w pracy w tym kręgu, 5.06.1940 przewieziony do Mauthausen.

Fiszka jeńca KL Dachau Wł. Cichego

2. Figas Józef, żonaty, zam. Piegonisko; brak informacji.

3. Grzelak Józef, ur. 1898, Szczytniki/Spitzenhagen, krawiec, żonaty, 2 dzieci, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6297; przeciwnik niemieckości, tam gdzie mógł, szkodził folksdojczom, przeniesiony 23.I.1941 do obozu Neuengamme; zm.15.04.1941.

4. Kałużny Józef, ur. 8.VII.1901, rolnik, wolny, zam. Sendzimirowice; aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6072.

5. Karczewski Stefan; ur. 14.04.1900, Kuczewola, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6298, przewieziony do Sachsenhausen; Cytat z listy proskrypcyjnej: organizator niebezpiecznych elementów we wsi i fanatyczny Polak.

6. Kieleszewski Józef [w Dachau jako Kieliszewski; na liście: Kierliszewski], ur. 14.04.1898 w Choczu, zam. Staw, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6257, urzędnik, żonaty. Cytat z listy proskrypcyjnej: politycznie wiodąca osoba, sekretarz w Stawie, odbywa w domu potajemne spotkania. Zamordowany 01.04.1941 w Gusen.

Fiszka jeńca Dachau, sekretarza gminy Staw
Kieleszewskiego Józefa

7.Goleszyński [na liście: Coleszynski] Franciszek, ur. 11.10.1903, rzeźnik, rolnik. zam. Staw nr 5, wolny; aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau. Zamordowany 31.10.1941 w Gusen.

8. Kostowski Edmund, ur.19.11.1894, rolnik, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6296, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen Gusen; wiodący członek polskiej partii narodowej; zm.19.I.1942.

9. Kubacki Józef, ur. 5.05.1901, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6103, przewieziony do Mauthausen-Gusen. Zamordowany. 21.04.1942.

10. Kurczewski Jan [na liście: Johann], zam. Sobiesęki, kowal; brak informacji.

11. Maczyński [na liście: Monczynski] Bronisław, ur. 02.02.1902, urzędnik pocztowy, żonaty, 2 dzieci, Cytat z listy proskrypcyjnej: organizator niebezpiecznych dla państwa Polaków; aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr obozowy w Dachau 6108, 5.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen. Zamordowany 10.12.1941 w Hartheim.

12. Mróz Michał, ur.24.09.1886, żonaty, 2 dzieci, zam. Kociołki, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6082, 5.VI.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen. Zamordowany 19.IV.1941.

13. Musiałowicz Stanisław, ur. w Łodzi 11.02.1914, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6260, 5.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen; opisany jako fanatyczny Polak, który nie boi się w widoczny sposób prezentować swojej nienawiści wobec wszystkiego, co niemieckie. Podburza potajemnie przeciwko niemieckości i jest przeszkodą w procesie tworzenia(…). Zamordowany 25.I.1941.

14. Obszala [na liście: Opszala] Jan, ur. 23.06.1906 Chojno/k. Szczytnik, rzeźnik, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6104; wykonując swój zawód, obcuje z dużym kręgiem ludności, ma możliwość działania jako łącznik, i rozpowszechniania krążących plotek. Jego polityczne nastawienie [do niemieckości] jest negatywne; 03.09.1940 przewieziony do Sachsenhausen, nr więźnia 31683. Zamordowany 31.01.1941.

15. Owczarek Władysław [na liście: Onczarek], ur. 21.11.1903, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6294, nauczyciel z Joanki, wolny; odgrywa wiodącą rolę we wsi, jego zdolności organizacyjne łatwo mogą doprowadzić do powstania ruchu oporu; przewieziony do Mauthausen. Zamordowany 19.08.1941 w Hartheim.

16. Piekarski Johann, ur. 25.01.1902, restaurator, 1 dziecko, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6107, 5.VI.1940, przewieziony do Mauthausen-Gusen. Zamordowany 21.07.1941.

17. Schmidewicz Anton, Niemiecka Wieś; brak informacji.

18. Tomaszewski Marian, ur. 01.02.1909, wolny, rolnik, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, 29.IV.19.41 przywieziony do KL Neuengamme, nr 24775, wyzwolony w Dachau.

19. Twora [na liście: Tworo] Józef, ur.10.01.1895, Morawki, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6071, 5.VI.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen. Zamordowany 06.VIII.1941.

20. Wiecharski Michał, robotnik, żonaty, 2 dzieci; brak informacji.

21. Wierzbicki Stanisław, rolnik, żonaty, 2 dzieci; Cytat z listy proskrypcyjnej: jako przewodniczący Związku Rezerwistów już przed wojną jątrzył przeciwko niemieckiemu narodowi i wyrządził wiele szkód, należy go uważać za jednego z najniebezpieczniejszych we wsi; brak informacji.

22. Wolny Czesław, ur. 14.09.1902, rolnik, żonaty, 2 dzieci, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6299, 5.VI.1940 przewieziony do KL Mauthausen; fanatyczny Polak; zm.14.11.1941.

Ceków/Treuensiegen:

O akcji inteligencja w Cekowie tutaj

1. Durski Józef; brak inf.

2. Pietrzak [na liście: Piatrzok] Josef, ur. 28.02.1905, rolnik, zam. Stropieszyn/Fasanenteich, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6235, przewieziony 13.12.1940 do KL Buchenwald.

3. Grobelny Edmund, ur. 23.03.1894, zam. Poroże Stare (obecnie gmina Malanów) aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6101, dn. 03.09.1940 przewieziony do KL Sachsenhausen.

4. Marek Józef, żonaty, 2 dzieci, Karczemka [na liście: Carzemka]; brak inf.

5. Szustak Józef, ur.19.03.1886, rakarz, Karczemka nr 4, lub Prażuchy Nowe ( Źródło: ks. Piotr Jaroszkiewicz, Historia parafii Kosmów, Wyd. GBP w Cekowie-Kolonii, 2022, s. 90) żonaty, 5 dzieci, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6286, zamordowany 06.03.1941.

6. Waszak [na liście: Waschak] Józef I, z Kosmowa - Paździerowca, rolnik, ur. 13.01.1901, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6092, zamordowany 07.01.1941 w Dachau. Krewny Waszaka Józefa II, ur. 19.03.1915, Kosmów. 

Fiszka z Dachau  Waszak Józef II, ur. 19.03.1915,
syn Tomasza i Marii z d. Kowalska,
 Kosmów 10, rolnik, żonaty z Józefiną Garczarek,
aresztowany 15.04.1940

7. Waszak [na liście: Waschak] Józef II, ur. 19.03.1915, syn Tomasza i Marianny z d. Kowalska, Kosmów 10, rolnik, żonaty z Józefiną Garczarek, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6056, wyzwolony w Dachau. O obu zanotowano: najostrzejszy przeciwnik w okręgu. Był ofiarą niemieckich eksperymentów pseudomedycznych. (Źródło: Pełnomocnik Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej ds. Pomocy Finansowej dla Ofiar Pseudomedycznych Eksperymentów w Hitlerowskich Obozach Koncentracyjnych 1972-1987, GK 927/2487 IPN). Przeżył. (Mieszkał w sąsiedztwie plebanii w Kosmowie. Źródło: ks. Piotr Jaroszkiewicz, Historia parafii Kosmów, Wyd. GBP w Cekowie-Kolonii, 2022, s.90)

Był jeszcze trzeci Józef Waszak, ale nie ma go na liście. Urodził się 19.06.1878. Rolnik z Kosmowa. Deportowany do Dachau 06.05.1940, numer 8254 Zamordowany 22.10.1940 w Dachau. Pochowany na cmentarzu München Perlacher Forst.

Blizanów/Schrammhausen

Jeśli chodzi o Blizanów napisałam książkę: "Akcja Gestapo przeciwko polskiej inteligencji na terenie gminy Blizanów. Aresztowani i deportowani do obozów koncentracyjnych w III Rzeszy w kwietniu 1940"

Na liście proskrypcyjnej znaleźli się:

1. Choroszyński Tadeusz, ur. 15.04.1911 w Sieradzu, chemik, nr w Dachau 6088, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, 5.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen.

2. Fic [na liście: Fitz] Józef, ur. 20.III.1905, zam. Piskory, rolnik, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6281, przewieziony do Sachsenhausen nr 31338, zm.27.I.1944.

3. Jabłoński Franciszek, ur. 30.09.1901, nauczyciel, nr w Dachau 6085; Cytat z listy proskrypcyjnej: za czasów przedwojennych nie stwierdzono niczego politycznie niewłaściwego, jednak podejrzewa się, że wykorzystuje swoje stanowisko, aby mieć wiodącą rolę w tajnych spotkaniach ludności polskiej; aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, 5.06.1940 przewieziony do KL Gusen, zm. 27.09.1941.

4. Kuczyński Klemens, duchowny, Piątek Wielki/Freienhalde, ur. 22.X.1899; Cytat z listy proskrypcyjnej: wykorzystuje urząd do politycznej propagandy, podejrzewa się, że słucha zagranicznych radiostacji i niepokoi ludność nieprawdziwymi plotkami. Pozostawienie go na urzędzie jest niemożliwe; transport do Dachau w grupie księży 30.X.1941, nr obozowy 28346, zm. w Dachau 02.11.1942.

5. Michalski Józef, ur.17.11.1893, rolnik, żonaty, 1 dziecko, nr w Dachau 6282, zam. Lipe, 30.08.1940 transport do KL Sachsenhausen; Cytat z listy proskrypcyjnej: podejrzewa się, że organizuje tajne spotkania, sprzeciwia się policyjnym zarządzeniom. Pozostawienie go we wsi łatwo mogłoby doprowadzić do powstania ruchu oporu.

6. Pakulski Władysław, ur. 2.12.1893, Janków/Janungen, rzeźnik, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6090, zamordowany 01.06.1940. O Pakulskim i Bachockim tutaj.

7. Raciszewski [na liście: Racieszewski] Roman, [na liście: Racieszewski] Urodził się 15.05.1902 w Suwałkach, zam. w Brudzewie, leśniczy. Na liście proskrypcyjnej sporządzono o nim następująca charakterystykę: „W jego domu odbywają się spotkania, długo ponad wyznaczoną godzinę policyjną. Podawane przez niego usprawiedliwienia są nieprzekonywujące. Zadaje się z przestępcą skazanym już przez Sąd Specjalny, co każe uznać go za element politycznie niebezpieczny”. Aresztowany 15.04.1940. Dnia 26.04.1940 wraz z pozostałymi z listy proskrypcyjnej przewieziony do obozu Dachau, gdzie otrzymał numer jeniecki 6280. W dniu 06.06.1940 został deportowany do obozu koncentracyjnego Mauthausen – Gusen, numer jeniecki 4437. Na stronie programu Instytutu Pamięci Narodowej www.straty.pl znajduje się informacja, że został zamordowany w Gusen 09.04.1941 na bloku 1.

8. Rezler [na liście: Roessler] Ryszard. Na liście: Rössler; strona www.straty.pl podaje jeszcze inną pisownię nazwiska – Resler. Urodził się 06.07.1897 w Kaliszu, był nauczycielem w Brudzewie, mieszkał na terenie szkoły. Od 1933 pełnił funkcję sekretarza lokalnych struktur Związku Strzeleckiego. Spis osobowy Zarządu Oddziału związku zawiera informację, że w 1935 był prezesem Pododdziału Lipe i tamże zamieszkiwał. W czasie wyborów w 1935 pełnił funkcję przewodniczącego komisji wyborczej, lokal głosowania mieścił się w szkole. Jego zastępcą w komisji był Antoni Gabrysiak z Korabia. Aresztowany, jak wszyscy z listy proskrypcyjnej w dniu 15.04.1940. Dnia 26.04.1940 wraz z pozostałymi przewieziony do obozu koncentracyjnego Dachau, gdzie otrzymał numer jeniecki 6086. W dniu 05.06.1940 został deportowany do obozu koncentracyjnego Mauthausen – Gusen, gdzie został zamordowany 11.12.1940.

9. Rosiak Leon, z Jankowa, ur.25.10.1902r., inżynier, żonaty, 1 dziecko, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6087, 3.09.1940 przewieziony do KL Sachsenhausen, gdzie został zamordowany 07.05.1941.

10. Ruciński [na liście: Ruczynski] Roman. [na liście: Ruczynski], strona www.straty.pl także podaje pisownię nazwiska – Ruczynski, cyfrowa księga zmarłych obozu Mauthausen Gusen podaje z kolei nazwisko Ruczyński. Urodził się 03.08.1887 w Szymanowicach (syn Jana i Marianny z d. Sobczak), rolnik. Do wybuchu wojny 1939 był wójtem gminy Brudzew. Miał 8 dzieci. Umieszczony na liście proskrypcyjnej i aresztowany 15.04.1940. Jako miejsce zamieszkania w kartotece obozowej Dachau podano Blizanów. W dniu 26.04.1940 został deportowany do obozu koncentracyjnego Dachau, gdzie otrzymał numer jeniecki 6089. Dnia 05.06.1940 przewieziony do obozu Mauthausen – Gusen, tam został zamordowany 03.04.1941. Z obozu przysłano rodzinie urnę z prochami, został pochowany na cmentarzu w Blizanowie. O tym, że był osobą niezwykle zasłużoną dla gminy oraz jej mieszkańców i cieszył się wielkim autorytetem świadczy jego charakterystyka sporządzona przez Niemców na liście proskrypcyjnej: „Jako były wójt (niem. – Amtsvorsteher) ma duże zasługi w polonizowaniu tego okręgu. Zasłużył na nienawiść tutejszych folksdojczów przez preferowanie polskiej ludności. Podejrzewany o sianie jątrzącej propagandy i branie udziału w tajnych spotkaniach. Jest bardzo inteligentny i dysponuje wielkimi wpływami”. Urzędnicy tacy jak Ruciński, ze względu na autorytet społeczny, znaleźli się w kręgu osób, które miała objąć akcja „Inteligencja”. Dla Polaka autorytetem miał być tylko Niemiec, Polacy pretendujący do tej roli mieli zostać zlikwidowani.

11. Wierzbicki Leon, duchowny katolicki; Urodził się 07.02.1891, od 1936 był proboszczem w Brudzewie. Przy nazwisku księdza na liście proskrypcyjnej znajduje się adnotacja, że należy przyjąć taką samą charakterystykę, jak w przypadku księdza Kuczyńskiego, czyli że „przed wojną był podżegaczem przeciwko niemieckości, który swój urząd wykorzystywał do jątrzycielskiej propagandy”. Podejrzewano go, że słucha zagranicznych radiostacji i niepokoi ludność nieprawdziwymi plotkami. Pozostawienie go na urzędzie uznano za niemożliwe. Zanim Niemcy przystąpili do aresztowania, księdzu udało się ukryć w klasztorze w Łowiczu. O dalszych losach księdza czytamy na stronie Bernardynek Łowickich: „(…) do nas przyjechał ks. Leon Wierzbicki spod Kalisza, który również był uchodźcą z terenów zabranych przez Niemców. W tymże czasie wielu innych kapłanów znajdowało u nas schronienie, gdyż los przerzucał ich na drugą stronę granicy, gdzie w centralnej Polsce mogli jeszcze jako tako pracować na różnych placówkach” (Kronika Bernardynek. Ksiądz powrócił w 1947 do kościoła w Pamięcinie. Zmarł 06.06.1980. Grób ks. Wierzbickiego znajduje się na tamtejszym cmentarzu.

12. Wrzesiński Józef, ur. 20.VI.1892, 1 dziecko, nauczyciel; nr w Dachau 6081; należy do wiodących mężczyzn we wsi, ma reputację organizatora wrogich wobec państwa Polaków; 5.VI.1940 przewieziony do KL Mauthausen, zamordowany 01.05.1941.

Podczas tej samej akcji w Brudzewie żandarmi aresztowali jeszcze Stanisława Rosickiego (nie ma go na liście). Urodził się 13.11.1897 w Brudzewie, w kartotece obozu Dachau zapisano adres Ring 83. W obozie dostał numer 5975. W dniu 05.06.1940 przewieziony do obozu koncentracyjnego Mauthausen – Gusen, tam zamordowany 04.02.1941. Był rzeźnikiem, a Niemcy chcieli odciąć Polaków od żywności. Często też lokalnym konfidentom zależało na przejęciu majątku Polaka.

Błaszki/Schwarzau

1.  Antczak Alois, handlarz; brak informacji.

2. Bonkowski Kazimierz, urzędnik; prezes Tow. Gimn. Sokół w Błaszkach, Cytat z listy proskrypcyjnej: wiodąca politycznie postać, podżegacz przeciw niemieckości; brak informacji.

3. Kotkowski Tomasz, ur. 02.12.1886, rzeźnik, żonaty, 3 dzieci, zam. przy ulicy Kaliskiej 9, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6266, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen, zamordowany 02.12.1940 w Gusen.

4. Puchalski Stefan, ur. 04.01.1904 Warszawa, notariusz (niem. Notariatskanzlist), 3 dzieci, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6077, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen, scharakteryzowany jako: fanatyczny Polak, którego podejrzewa się, że kontaktuje się z innymi z kręgów inteligenckich, zamordowany 1940.

5. Szarras Tadeusz, ur. 02.04.1901 Piętno (wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie tureckim, w gminie Tuliszków), wiceburmistrz, zam. Plac Główny 24 (niem. Hauptplatz), żonaty, 3 dzieci. Cytat z listy proskrypcyjnej: organizator i propagandzista, podejrzewany o tajne spotkania; aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6267, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen, zamordowany 09.10.1940.

Fiszka jeńca Dachu, Tadeusz Szarras

Aresztowany został też:

- Borkowski Józef, ur. 02.11.1901. Zam. Rynek Gł. 34. 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6269. Zona Wł. Borkowska. 

- Borkowski Stanisław, ur. 16.11.1903, syn Józefa, wolny. Zam. Rynek Gł. 34. Siostra Melania Pawlak.  26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6268. Wyzwolony w Dachau.

Kamień/Steinhofen

1. Gałęzewski [na liście: Galenziewski] Tadeusz, ur.18.11.1912 Strzelno, urzędnik pocztowy, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6254, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen; zamordowany 07.03.1941.

2. Janiak Stanisław [w Dachau zapisany jako Władysław], ur. 26.10.1918, zam. Krzyżówki, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6256.

Fiszka jeńca Dachu, Stanisława Janiaka

3. Jędrasiak [na liście: Jendrasiak] Stanisław, zam. Kuszyn; ur. 07.04.1921, robotnik, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau nr w Dachau 6279, przeniesiony do Mauthausen.

4. Jędrasiak [na liście: Jendrasiak] Wojciech, ur. 21.03.1911 Petryki, zam. Kuszyn, żonaty z Reginą z d. Wojtkowiak, rolnik, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau  zapisany w księdze Dachau jako Adalbert nr obozowy 6278, zam. Kuszyn, wyzwolony w Dachau.

5. Kowalczyk [na liście: Kowalschik] Ignacy, ur. 06.07.1911, zam. Kuszyn, rolnik, wolny, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6277.

6. Kozłowski Kazimierz, ur.17.07.1917, zam. Podborów; nr obozowy w Auschwitz 194672, zm. 25.04.1945 w Auschwitz.

7. Kuś Stanisław, ur. 15.05.1917 w Plewni, rolnik, zam. Kuszyn; aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, oznaczony numerem 6083, 05.06.1940 przeniesiony do KL Mauthausen-Gusen.

8. Leśniewski Marian, ur. 12.05.1895 Wróblew, oficer, zam. Krzyżówki, żonaty, 2 dzieci, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6255.

9. Lipowski Marian, ur. 16.07.1899, listonosz, zam. Kamień, 2 dzieci, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau  nr obozowy Dachau 14607, zm. 17.02.1942 w Hartheim.

10. Marcinkowski Józef, ur. 20.01.1920, zam. Kuszyn, robotnik, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau nr w Dachau 6084, 13.12.1940 transport do Auschwitz.

11. Mikołajczyk Stanisław, ur. 22.03.1908, urzędnik, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau nr w Dachau 6065, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen, zm.16.03.1941.

12. Przywarczyk Stefan, ur. 21.08.1913, zam. Dębe, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6066, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen, zginął 25.07.1944 podczas amerykańskiego nalotu na Linz. Więcej tutaj: Wirtualne Muzeum. Historia w sepii. : Stefan Przywarczyk ofiara akcji "Inteligencja" ( 21.08.1913 Dębe - 25.07.1944 Linz)

13. Rosiński [na liście: Rozinski] Andrzej, ur. 06.11.1902, zam. Dębe, szewc, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6067, wyzwolony w Dachau, po wojnie mieszkał w Kaliszu. Więcej tutaj: Wirtualne Muzeum. Historia w sepii. : Rosiński  Andrzej (1902 – 1952) ze wsi Dębe. Ofiara akcji "Inteligencja".

14. Tomczak Antoni, ur. 09.05.1907, zam. Koźlątków, nauczyciel, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau,  nr w Dachau 6247; zm. w Gusen 3.05.1941.

15. Wolniaczyk [na liście: Wolnadschik ] Władysław, zam. Kuszyn, rzeźnik; brak informacji.

16. Wołoszyński [na liście: Woschinski] Zygmunt, ur. 11.12.1902, 1 dziecko, rzeźnik, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6068, wyzwolony w Dachau.

17. Zawodziński Roman, ur. 04.02.1909 Adamów, kierownik szkoły w Kamieniu, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr obozowy w Dachau 6253; zm. 21.04.1941 w Gusen.

Godziesze Wielkie/Hohenfelde

1. Gałyga [ na liście: Galyga] Józef, ur. 09.03.1915 w Warszawie, mechanik, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau nr w Dachau 6276, 03.09.1940 przewieziony do Sachsenhausen 03.09.1940, nr 31682, zamordowany 09.04.1942.

2. Kosiński Bronisław, aptekarz, ur. 26.07.1886 w Wilnie, żonaty, 1 dziecko, deportowany 26.04.1940 do KL Dachau, nr w Dachau 6054, przewieziony 05.06.1940 do KL Mauthausen-Gusen; zm. 17.06.1941.

3. Kuszewski Stanisław, lekarz; brak informacji.

4. Nawrocki Czesław, nauczyciel, Wola Droszewska, 1 dziecko, brak informacji.

5. Nowicki Czesław, urzędnik, wdowiec, 1 dziecko, przed wojną sekretarz gminy; brak informacji.

6. Pawłowski? [na liście: Pawtawski] Stefan, nauczyciel; brak informacji.

7.Taczała Andrzej, ur.15.10.1904, nauczyciel, Wola Droszewska; aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6991, 5.VI.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen, zm. 7.12.1941.

8.Wąsowicz [ na liście: Wansowicz] Stanisław, ur.1.11.1910 Kamieńsk, zam. Godziesze Wielkie/Hohenfelde, urzędnik pocztowy, stanu wolnego, sekretarz zarządu oddziału Związku Strzeleckiego od 1937, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6275. W dniu  05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen. Zamordowany 29.11.1941.

Fiszka z obozu Dachau
Tadeusza Wojciszewskiego(1897-1940)
 

9.Wojciszewski Tadeusz [na liście: Wojenszewski], ur. 14.11.1897 Walichnowy, s. Stanisława i Marianny z d. Kluga. Żonaty, 3 dzieci. Nauczyciel. Na liście napisano o nim: prawdopodobnie bierze udział w tajnych zebraniach. W Dachau otrzymał numer jeniecki 6284, w Mauthausen Gusen znalazł się 05.06.1940. Zamordowany 07.09.1940. W 1917 kierował Komendą Lokalną POW nr 6 w Ganie, gm. Praszka, woj. opolskie [Lech Mastalski, Polska Organizacja Wojskowa Okręg Częstochowsko-Wieluński Va/IX 1915-1918, Częstochowa 2020, s.526]. Komendantami lokalnymi zostawali ochotnicy wyróżniający się spośród miejscowej ludności odwagą i inteligencją, każdy z nich musiał ukończyć kurs szkoły podoficerskiej. Za działalność niepodległościową odznaczony Krzyżem Niepodległości [Ogłoszenie w Monitorze Polskim nr 260 (10.11.1931)], ustanowionym rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 29 października 1930 roku o Krzyżu i Medalu Niepodległości. Odznaczeniem tym uhonorowano osoby, które zasłużyły się czynnie dla niepodległości Polski w okresie przed wojną światową lub podczas jej trwania oraz w okresie walk orężnych polskich w latach 1918–1921, z wyjątkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski. Był prezesem Oddziału Związku Strzeleckiego w Pamięcinie. W piśmie Zarządu Powiatowego Związku Strzeleckiego z dnia 20.11.1936 do Starostwa Powiatowego w Kaliszu odnajdujemy informację z prośbą o umieszczenie stowarzyszenia w rejestrze stowarzyszeń. Zarząd Powiatowy zatwierdził nowopowstały Oddział Związku Strzeleckiego w Pamięcinie pod nazwą Oddział Gminny Związku Strzeleckiego Pamięcin z siedzibą w Zagorzynie w dniu 19.01.1934. W skład zarządu w 1934 roku weszli Tadeusz Wojciszewski – prezes, członkowie: Jan Gajdecki, Piotr Klajber Jan Matyniak, wszyscy z Zagorzyna. Lokal Zarządu Oddziału mieścił się w szkole powszechnej w Zagorzynie, gmina Pamięcin.

Chocz/Petereshagen

Zastanawiające było dla mnie, dlaczego z małego Chocza aż tylu mieszkańców trafiło na listę. Okazało się, że Niemcy umieścili na niej duchownych ze znajdującego się tam kościoła i klasztoru. Jesienią 1940 roku gestapo dokonało konfiskaty świątyni i zabudowań klasztornych. W klasztorze umieszczono internat dziewcząt niemieckich z Berlina, których zadaniem było szycie bielizny i ubrań dla żołnierzy niemieckich. Franciszkanie wrócili do tego klasztoru w styczniu 1945 roku.

1. Dropik Aleksander, ur. 04.02.1899, Józefów, nr w Dachau 6259, 4 dzieci, rolnik; Cytat z listy proskrypcyjnej: Tutaj chodzi o najbardziej fanatycznego i niebezpiecznego Polaka we wsi. Przez swoje nienawistne przemowy sabotuje naszą pracę rozbudowy (państwa niemieckiego – przyp. aut.) i bez względu na liczne potomstwo i pozycję gospodarczą oraz gospodarczy status musi być koniecznie usunięty; zm. 11.05.1941w Gusen.

2. Chojak [na liście: Hojak] Stefan, ur. 09.01.1909, Józefów, żonaty, 1 dziecko, nr w Dachau 6258, przewieziony 3.09.1940 do Sachsenhausen, nr 31156; zm. 17.12.1940.

3. Ciupek Józef, franciszkanin, ur. 11.01.1896, nowicjat w zakonie rozpoczął 19.12.1928 w Wieluniu, zm.25.VIII1969

4. Czajczyński Władysław, ur. 27.06.1886, rolnik, nr w Dachau 6074, 5.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen, zm. 25.02.1941.

5. Dobrowolski Michał, Józefów, rolnik, żonaty, 1 dziecko; brak informacji.

6. Dyczkowski [na liście: Diczkowski] Antoni, ur. 11.06.1879, zam. Chocz, ul Senatorska 6, były burmistrz, żonaty, 2 dzieci; Cytat z listy proskrypcyjnej: Na skutek swojej wpływowej działalności ma możliwość wyrządzać wiele szkód niemieckiemu narodowi: zamordowany 28.03.1941.

7. Gawlik Johann, duchowny katolicki; brak informacji.

8. Gryglak Franciszek, ur.08.09.1910; zam. Brudzewek/Heidekrug, robotnik, żonaty; przywieziony do KL Auschwitz 2.5.1941 z więzienia w Łodzi, zm. 21.11.1941 w Auschwitz,

9. Chuchracki Józef (o. Dominik), aresztowany 18.VI.1942 w Krakowie, przybył do Auschwitz 30.IX.1942, zm. Leonberg k. Stuttgartu.

10. Kalinowicz Stanisław, ur. 02.05.1908, piekarz/robotnik, zam. Chocz, Rynek Gł. 35, deportowany 26.04.1940 do KL Dachau, nr w Dachau 6263; agent policji, prawdopodobnie czynny w tajnej służbie bezpieczeństwa, przeciwnik niemieckości, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen.

11. Kazimierczak Stanisław, ur. 26.03.1899, zam. Kwileń/Annenrode, 3 dzieci, kowal, nr w Dachau 6073, 5.VI.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen; zm.20.II.1942.

12. Lach Józef, ur. 25.II.1906, duchowny katolicki, transport do Dachau w grupie księży 30.X.1941, nr 28400, wyzwolony w Dachau.

13. Marszewski [na liście: Marczewski] Leopold, ur.8.XI.1913, rolnik, wolny, nr obozowy w Dachau 6262, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen; chodzi tu o niebezpiecznego, fanatycznego Polaka, który z powodu wrogiego nastawienia do Niemców został wydalony z Gotenhafen; zm. 21.XI.1940.

14. Nowak Franciszek, duchowny, ur.14.IX.1880, aresztowany 28.VIII.1940, przetrzymywany w więzieniu we Wronkach, następnie przewieziony do obozu koncentracyjnego KL Posen (Fort VII), gdzie zginął.

15. Perz Stanisław, ur.13.IV.1913, duchowny, nauczyciel religii w Choczu; od listopada 1940 do marca 1941 przebywał w Chorzowie; w latach 1941–1942 w Krakowie (prywatnie); następnie przeniósł się do klasztoru Prowincji Niepokalanego Poczęcia NMP w Opatowie (1942–1944).

16. Piechota Andrzej, ur. 19.01.1866, nauczyciel, Chocz 25, nr w Dachau 6265, 5.VI.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen, zm. 6.II.1941.

17. Urbaniak Konstantyn, ur. 17.XI.1891, 2 dzieci, blacharz, nr w Dachau 6070, 13.XII.1940 przewieziony do Auschwitz.

18. Urbański Roman, Jozefów, 3 dzieci, brak informacji.

Stawiszyn/Stavenshagen

O Stawiszynie przed wybuchem wojny można przeczytać tutaj: STAWISZYN W LATACH POPRZEDZAJĄCYCH WYBUCH II WOJNY ŚWIATOWEJ W 1939 I W CZASACH OKUPACJI HITLEROWSKIEJ 1939-1945

Długa jest lista osób umieszczonych w ramach "Akcji Inteligencja" na ocalałej liście wrogów Rzeszy i aresztowanych w dniu 15 kwietnia 1940 ze Stawiszyna. Na liście proskrypcyjnej znaleźli się:

 

1. Banaszkiewicz Feliks, ur. 14.04.1895 w Zbiersku, żonaty, 1 dziecko, kupiec, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6246, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen. Zamordowany 27.09.1941 w Gusen.

2. Bik Franciszek, ur.16.11.1908 w Krzemienicy, żonaty, 1 dziecko, nauczyciel, kierownik szkoły w Stawiszynie, zam. ul. Zamkowa 1, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6052, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen. 

Fiszka jeńca Dachau, Franciszek Bik

3. Bonzler Franciszek; rolnik, brak informacji.

4. Bryński Bronisław, ur. 26.08.1892 w Stawiszynie, nauczyciel, 4 dzieci, zam. Długa Wieś/Langenort, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6055, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen. Zamordowany 20.10.1940.

5. Danielczyk Józef, ur. 21.02.1910 w Stawiszynie, zam. ul. Szkolna 11, urzędnik, sekretarz gminy, wolny, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr jeńca w Dachau 6238, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen. Zamordowany 20.08.1940.

6. Grala Konstanty, ur.19.10.1913, fryzjer, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6243, wyzwolony w Dachau. Więcej o K.Grali tutaj.

7. Gulczyński Józef, ur. 03.12.1909 w Piątku Wielkim, rymarz, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940,  nr w Dachau 6046, wyzwolony w Dachau.

8. Hermann Stanisław, ur. 05.05.1888, nauczyciel Publicznej Szkoły Powszechnej w Stawiszynie, żonaty, 2 dzieci, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6239, skąd 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen. Żona też była nauczycielką, po wojnie przeprowadziła się do Kalisza.

9. Janiszewski Kazimierz, ur. 26.01.1907 w Stawiszynie, zam. ul. Konińska 15, rolnik, 2 dzieci, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6043, zwolniony z obozu 18.09.1940. Żyje jeszcze córka Janiszewskiego, Krystyna, która spotkała się ze mną i opowiedziała wiele ciekawych historii o Stawiszynie w okresie wojennym i powojennym. Rodzina posiadała dom na ulicy Konińskiej 15, który wybudował jej dziadek Józef ur. 1867, ojciec Kazimierza, po powrocie z pracy w Stanach Zjedn. Byli rolnikami, Kazimierz kochał konie, prowadził hodowlę. Po wojnie został aresztowany przez UB, w piekarni Przybyła w Stawiszynie, gdzie zorganizowano zasadzkę 11.08.1949. Była to akcja skierowana przeciwko "prywatnej inicjatywie". Kazimierz dostarczał ziarno lub mąkę do piekarni. 2 tygodnie był przesłuchiwany na ulicy Jasnej w Kaliszu. Zmarł na skutek obrażeń zadanych przez ubeków 04.12.1949. Pochowany w Stawiszynie.

10. Kałużny Zacheusz, ur. 09.06.1911, bednarz, zajmował się wytwórstwem beczek drewnianych, balii. Po aresztowaniu wraz z pozostałymi deportowany do KL Dachau 26.04.1940, nr w Dachau 6049, zmarł na tyfus 19.04.1945.

11. Kobza Adam, posiadał aptekę w rynku, mieszkał w ładnej posiadłości  w Długiej Wsi, między dwoma stawami, przy szosie pleszewskiej. Miał syna Jana, który pracował u Koklana (tak podobno nazywał się stawiszyński treuhaender - powiernik niemiecki, który wysiedlał ludzi z majątków i obejmował nad nimi nadzór). Koklan pochodził z Osnabrueck. To on wysiedlił m.in. Kulasa, kierownika szkoły z ulicy Konińskiej. Drugi syn Adama Kobzy był farmaceutą.

12. Kołodziejczak Tomasz, ur. 06.12.1890 Kukułka, zam. Stawiszyn ul. Piłsudskiego 3, rolnik, żonaty, 3 dzieci, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6290, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen. Zamordowany 20.03.1941.

13. Konieczko Zygmunt, ur. 20.08.1897 Gruszczyn, zam. w Stawiszynie, Adolf Hitler Str. 17, kupiec, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6244, skąd 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen-Gusen. Zamordowany 17.08.1941. Po wojnie jego żona prowadziła sklep spożywczy z wdową po innym więźniu - Henryku Łowickim.

14. Kostera Franciszek, ur. 11.10.1902, syn Władysława i Marianny z d. Tomczyk, zam. ul. Toruńska 1, Żonaty, 3 dzieci; radny Rady Miejskiej miasta Stawiszyna, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau 26.04.1940, nr w Dachau 6051, zginął 18.03.1944 podczas pracy jako murarz w komandzie budowy sterowca Zeppelin we Friedrichshafen podczas nalotu.

15. Krokorski Władysław, Zbiersk/Vorwalde, urzędnik, wolny, brak inf.

16. Krzewski Edward, ur.10.12.1904, syn Józefa i Stanisławy z d. Kosińskiej, rymarz/siodlarz, zam. Piłsudskiego 11, żona Leokadia, aresztowany razem z bratem Józefem (poniżej), deportowany do KL Dachau 26.04.1940, nr w Dachau 6045, zamordowany w Hartheim 27.01.1942. Pochowany na cmentarzu w Monachium- Perlacher Forst.

17. Krzewski Józef, ur. 23.03.1914, urzędnik, radny Rady Miejskiej miasta Stawiszyna, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6042, w dniu 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen. Przeżył, po wojnie pracował na stanowisku kierowniczym w PDT w Kaliszu.

   Dowiedziałam się z opowiadania pani Krystyny Janiszewskiej, córki Kazimierza, że Krzewski wraz z innym więźniem ocalałym z obozu, Gulczyńskim, założył sklep w Stawiszynie, w którym zatrudniono wdowy po zamordowanych w obozach mieszkańcach Stawiszyna.  Sklep, na który mówiono "byłych więźniów" z galanterią i tekstyliami znajdował się na ulicy Kaliskiej

18. Kulas Władysław, ur. 16.10.1885 Trzcianka, zam. Stawiszyn, Szosa Konińska 1, nauczyciel, radny Rady Miejskiej miasta Stawiszyna, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6237, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen; Cytat z listy proskrypcyjnej: Członek partii narodowej, jego podżeganie łatwo może posłużyć do utworzenia ruchu oporu. Zamordowany 15.09.1940 w Gusen. 

19. Lipartowski Jan, ur. 25.12.1906 w Jaworznie, nauczyciel, zam. Dzierzbin / Waldrode?, żonaty, 1 dziecko, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6053, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen. Przeżył obóz, pochowany w Dzierzbinie.

20. Łowicki Henryk, ur. 08.07.1889, urzędnik,  burmistrz, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6048; Cytat z listy proskrypcyjnej: jako były burmistrz ma duże zasługi w polonizowaniu tego rejonu. Był silnie politycznie aktywny, jego fanatyczna nienawiść i jątrząca propaganda przeciwko wszystkiemu, co niemieckie jest tu jeszcze w pamięci. Oczekuje, że wkrótce znowu będzie polskim burmistrzem; aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940. Więcej o Łowickim tutaj

21. Maczkowski Stefan, ur. 20.04.1917, syn Stanisława i Marianny z d. Kubiak, zam. Piłsudskiego 16, fryzjer, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6241, wyzwolony w KL Dachau.

22. Mikusiński Lucjan, ur. 06.01.1906 w Stawiszynie, syn Felicjana i Pelagii z d. Fetter, zam. Stawiszyn, ul. Piłsudskiego 10, żonaty, 1 dziecko, siodlarz, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6047, wyzwolony w Neustift. Przeżył obóz, tam zajmował się robieniem siodeł dla żandarmów, na nim również przeprowadzano eksperymenty pseudomedyczne. 

23. Napruszewski Józef, ur. 08.04.1909, właściciel drogerii, żonaty, 1 dziecko, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6240, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen. Zamordowany 13.04.1941. Duża rodzina mieszka w Stawiszynie.

24. Sobczak Stanisław, ur. 27.09.1906, zam. Stawiszyn, ul. Piłsudskiego 13/obecnie Kaliska/ szewc, żonaty, 1 dziecko, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6050, 17.09.1940 transport do Sachsenhausen, 13.12.1940 deportowany do Auschwitz.

25. Szczech Antoni, ur. 30.09.1889 Zbiersk/Vorwalde, zam. Stawiszyn, ul. Zamurna 19/ Mauerstrasse 19, młynarz, żonaty, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6242, 05.06.1940 przewieziony do KL Mauthausen-Gusen. Już nigdy nie wrócił do swojej rodziny i młyna. Zamordowany 18.02.1941. Córka zamieszkała w Poznaniu.

Stawiszyn budynek dawnego młyna przy ul. Zamurnej15. Obok mieszkał młynarz Szczech.

W czasie II wojny światowej w tym budynku Niemcy utworzyli

obóz pracy przymusowej dla Żydów przywiezionych z Koźminka.

W obozie było ok.100 osób, więźniowie byli zmuszani do wykonywania prac

 melioracyjnych rzeczki Bawół. Obóz działał od lipca 1941 do stycznia 1942.

26. Wojciechowski Stanisław, ur. 17.11.1917, rzeźnik, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6245, następnie obóz Neuengamme, później Buchenwald nr obozowy 45494.

Podczas tej akcji aresztowano też - nie ma ich na liście:

27. Nowak Walerian, ur. 15.12.1903 w Stawiszynie, rzeźnik, żonaty, 1 dziecko, aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau 26.04.1940, następnie 02.07.1941 do KL Buchenwald, zamordowany 31.08.1941. Rzeźników aresztowano, ponieważ chciano odciąć ludność od żywności.

28. Pilarski ur. 14.08.1914 nr jeńca w Dachau 7976, 26.061940 przeniesiony do KL Mauthausen-Gusen

Koźminek/Bornhagen, Weizenfelde/Tykadłów, Rajsko /Hohenacker

1.Didun Józef, ur. 11.01.1905 w Felsztynie, nauczyciel z Marianowa,  aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau pod nr 6064, 05.06.1940 przewieziony do Mauthausen.

2.Gurowski Andrzej, ur. 16.11.1893, nauczyciel, kierownik szkoły, żonaty, 2 dzieci. Był prezesem Oddziału Gminnego Związku Strzeleckiego od 1937 (oddział Związku Strzeleckiego istniał w Koźminku od czerwca 1926). Aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6251, zamordowany 08.08.1941 w Gusen.

3.Janik Józef, Smółki, kupiec, żonaty, 3 dzieci; brak informacji.

4.Jaśkiewicz Roman, ur. 09.07.1917, rzeźnik. Członek Związku Strzeleckiego, aresztowany 15.04.1940, 26.04.1940 deportowany do KL Dachau, nr w Dachau 6057, przeżył.

5. Kardyński Antoni, ur. 6.06.1897, duchowny katolicki, aresztowany 6.10.1941 i osadzony w obozie przejściowym Konstantynów, w Dachau od 30.X.1941, nr obozowy 28273, wyzwolony 29.06.1945. Po powrocie do kraju w 1946 r. ponownie proboszcz w Borkowie i jednocześnie administrator w Tykadłowie (1946-1948) oraz Kokaninie (1950), następnie proboszcz w Stawie koło Kalisza (1950-1968). Zmarł w 17 stycznia 1968, został pochowany na cmentarzu w Stawie koło Kalisza. 

6.Kidoń Michał [na liście: Kilon], ur. 30.07.1899 Gać, zam. Karolew, robotnik, żonaty, 3 dzieci,  aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6041, 5.06.1940 przewieziony do Mauthausen, zm. 21.8.1941 w Hartheim.

7.Kmita Stanisław, Rajsko/Hohenacker, nauczyciel, żonaty, 3 dzieci; Cytat z listy proskrypcyjnej: aktywny członek partii rządowej i przed wojną wyrządził wiele szkód niemieckiemu narodowi, ma duży wpływ we wsi;  aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, zamordowany 31.VII.1941.

8. Kuczyński Józef, kupiec, brak informacji.

9. Piekielny [na liście Pikilny] Ignacy, urzędnik; brak informacji.

10.Szadkowski [na liście Szathowski] Józef, ur.18.III.1870, 1899-1902 doktorant (Rzym), proboszcz parafii Rajsko/Hohenacker, duchowny katolicki, w latach 1921-1933 proboszcz parafii Blizanów, aresztowany 06.10.1941 i osadzony w obozie przejściowym Konstantynów, transport do Dachau 30.10.1941, nr w Dachau 28479, zamordowany w centrum eutanazji 20.V.1942 w Hartheim.

11.Szypowski Antoni, ur.11.03.1894 w Warszawie, żonaty, 2 dzieci, nauczyciel Publicznej Szkoły Powszechnej w Tykadłowie pow. kaliski, Tykadłów/Weizenfelde; Cytat z listy proskrypcyjnej: obok duchownych należy do najważniejszych ludzi w mieście;  aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr w Dachau 6080, 5.VI.1940 przewieziony do KL Mauthausen; zamordowany w Auschwitz-Birkenau.

12.Wszendybski ? Wszędybył? [na liście: Wszyndybki] Antoni, Rajsko/Hohenacker, nauczyciel; brak informacji.

Aresztowano też (nie ma ich na liście):

Romuald Tyblewski, ur. 02.02.1896 w Kaliszu, kierownik Publicznej Szkoły Powszechnej w Rajsku pow. kaliski, woj. poznańskie, działacz społeczny w środowisku wiejskim, członek zarządu PSS "Społem" i Kasy Stefczyka. Aresztowany przez gestapo w kwietniu 1940 r. i osadzony w więzieniu w Kaliszu. W miesiąc później został wspólnie z grupą współwięźniów wywieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau (nr oboz. 8232), od 21.06.940 r. w Mauthausen-Gusen (nr oboz. 5799), gdzie pracował ponad siły w kamieniołomach. Zginął 9 kwietnia 1941 r. (za: www.straty.pl)

Wszędybył Stefan, ur.12.10.1909 w Zastruże ( wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie konińskim,) praktyka sądowa (być może adwokat), zam. w Rajsku/Hohenacker;  aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr 6063 w KL Dachau, 05.06.1940 przewieziony do Kl Mauthausen-Gusen. Zamordowany 06.08.1942 w Gusen.

Gralak Jan, ur. 22.11.1911 w Popowie, zam. Rajsko,  aresztowany 15.04.1940, deportowany do KL Dachau w dniu 26.04.1940, nr 8237 w KL Dachau, 26.06.1940 przewieziony do Kl Mauthausen-Gusen. Zamordowany 06.09.1940 w Gusen.

Kwaśniewski Józef, ur. 18.03.1908 w Bremen, rolnik, zam. Emilianów, 06.05.1940 deportowany do Dachau, nr 8233 w KL Dachau, 26.06.1940 przewieziony do Kl Mauthausen-Gusen. Zamordowany 23.03.1941 w Gusen.

Gwóźdź Józef, ur. 01.03.1895 Janków, zam. Osuchów (wieś, położona w województwie wielkopolskim, w powiecie kaliskim, w gminie Koźminek), 06.05.1940 deportowany do Dachau, nr 8234 w KL Dachau, 26.06.1940 przewieziony do Kl Mauthausen-Gusen. Zamordowany 30.05.1941 w Gusen.

Matczak Józef, ur. 08.01.1911 Młyniska, zam. Młyniska, 06.05.1940 deportowany do Dachau, nr 8236 w KL Dachau, 26.06.1940 przewieziony do Kl Mauthausen-Gusen. 

Waldwasser/Mączniki

1. Zaleski Zygmunt, ur. 11.04.1906, s. Stanisława, rolnik; Cytat z listy proskrypcyjnej: członek partii rządowej, przemawiał na zebraniach; nr w Dachau 6283, wyzwolony w Dachau.

2. Żuberek Henryk, ur. 08.01.1917, krawiec, nr w Dachau 6093, wyzwolony w Dachau.

Lokalnych list proskrypcyjnych było więcej i były ciągle uzupełniane.

Uważam, że łatwo można by odtworzyć listę aresztowanych z Kalisza - w wyszukiwarce więźniów Dachau  przywiezionych tym samym transportem zarejestrowano ich od numeru 6300.

Tutaj wyszukiwarka jeńców:

https://stevemorse.org/dachau/dachau.html

Zresztą lista aresztowanych znajduje się w archiwum w Kaliszu, opracowałam te nazwiska 

Aresztowani z Kalisza, akcja Gestapo 15.04.1940. Obóz Dachau, Mauthausen Gusen, Sachsenhausen.

Czym były LISTY PROSKRYPCYJNE na których znalazły się nazwiska aż 4 mężczyzn z mojej najbliższej rodziny, w tym mojego dziadka Mariana Wiewiórkowskiego ?

W okresie między wrześniem 1939 r. a wiosną 1940 r. Niemcy przeprowadzili operację "politycznego oczyszczania terenu", oznaczoną kryptonimem "Tannenberg". Stanowiła ona wstęp do kolejnej akcji - akcji "Inteligencja".
Wedle założeń Haydricha miała mieć charakter: "nadzwyczaj radykalny, chodziło w niej o likwidację szerokich polskich kół kierowniczych, obejmującą tysiące osób" .
Byłą to pierwsza przeprowadzona z tak wielkim rozmachem i determinacją planowa akcja eksterminacyjna w czasie II wojny światowej.

Wyrok na Polaków zapadł w wyniku współpracy aparatów terroru Niemiec i Rosji. Metody eksterminacji narodu polskiego były omawiane na licznych wspólnych konferencjach NKWD i Gestapo.

27 września 1939 odbyła się pierwsza konferencja, na której Gestapo i NKWD, na której wstępnie zadeklarowano wspólną walkę obu okupantów z polskim ruchem niepodległościowym i omówiono metody tłumienia go w zarodku.

Od 20 lutego do 2 marca 1940 kolejna konferencja odbywała się w Zakopanem.

(...) Delegacjom przewodniczyli – według niektórych autorów – Adolf Eichmann (podówczas w RSHA – Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy kierował referatem przesiedleń) i Grigorij Litwinow (syn Maksima, byłego komisarza spraw zagranicznych, którego na tym stanowisku zastąpił Wiaczesław Mołotow).

Zdjęcia i protokoły z zakopiańskiej konferencji zostały upublicznione po raz pierwszy przez rosyjską historyk w „Moskowskich Nowostiach” w numerze 13 z 1990 roku. Niestety dalszy proces ujawniania dokumentów dotyczących tych wydarzeń został przerwany.(...) Źródło: 81 lat temu w Zakopanem rozpoczęła się III Metodyczna Konferencja Gestapo i NKWD - Historia i Tradycja - Portal polskiej Policji (policja.gov.pl)

2 marca 1940 miało miejsce w Warszawie zebranie tzw. Rady Obrony Generalnego Gubernatorstwa. W spotkaniu udział wzięli m.in.: Hans Frank – generalny gubernator okupowanych ziem polskich. 

 Frank stwierdził wówczas, że obrona Rzeszy wymaga twardego trzymania w ryzach podbitego narodu, a zwłaszcza rodzących się organizacji podziemnych. Oświadczył jednocześnie: „żyjemy w czasie wojny, żyjemy również w stanie niesłychanie ciężkiego konfliktu z fanatycznym narodem, który poprzysiągł nam śmierć”. W dalszej części swojego wystąpienia generalny gubernator wskazał, że zasadniczym warunkiem zachowania kontroli nad okupowaną Polską będzie kontrolowanie lub eliminacja trzech sfer: inteligencji, Kościoła i tzw. aktywnej polskości.

Intelligenzaktion pochłonęła 100 tysięcy ofiar, przedstawicieli polskich elit.

Niemcy byli do tych działań perfekcyjnie przygotowani. 12 września 1939 r. przybyła do Poznania  6 grupa Einsatzgruppe. Jej funkcjonariusze w ramach rożnych operacji do końca 1939 wymordowali w Wielkopolsce 10 tys. Polaków. 

Aresztowania dokonywano na podstawie imiennych list  proskrypcyjnych tzw. Sonderfahndungsbuch Polen („listy wrogów Rzeszy”) zawierających nazwiska osób należących do elity kulturalnej, politycznej i społecznej Polski.

Zostały one sporządzone przed wybuchem wojny w 1939 r. przez współpracujących z niemieckim wywiadem członków mniejszości niemieckiej w Polsce. Lista ta przygotowana została na polecenie Reinharda Heydricha przez kontrwywiad służby bezpieczeństwa SS tzw. Sicherheitsdienst w Berlinie. Lista została wydrukowana w formie książki w lipcu 1939 roku w Berlinie przez centralę policji bezpieczeństwa i SD.

Osoby znajdujące się na listach były aresztowane oraz rozstrzeliwane w masowych egzekucjach. W ramach tej akcji Niemcy zamordowali co najmniej 100 000 Polaków. Z tej liczby blisko 50 000 stanowili przedstawiciele „polskiej warstwy przywódczej”. Wielu z aresztowanych trafiło też do niemieckich obozów koncentracyjnych, gdzie przeżył tylko znikomy procent osadzonych. Szczególną rolę w tym procederze pełnił obóz w Gusen nazywany: Vernichtungslager fur die polnischen Intelligenz – „obóz zagłady dla polskiej inteligencji”, w którym w 1940 r. 97% więźniów stanowili Polacy. 

Oprócz listy głównej powstało wiele list lokalnych.

Listę przekazałam do zbadania  IPN Poznań oraz dr Bębnikowi z IPN Katowice, który jest autorem artykułów na temat list, między innymi listy katowickiej. Polecam artykuł dr Grzegorza Bębnika tu "Sonderfahnungsbuch Polen. Specjalna księga gończa dla Polski"

Szacuje się, że 90% Polaków, którzy się na niej znaleźli zostało zamordowanych lub trafiło na ich podstawie do obozów koncentracyjnych już w pierwszych latach okupacji niemieckiej.
Wszyscy, którzy znaleźli się na listach zostali scharakteryzowani jako "fanatyczni Polacy". Co to oznacza?  Wszyscy Oni mieli wrogi stosunek do nazistowskiej ideologii lub zostali uznani przez hitlerowskiego okupanta za zagrażających przyszłej „Wielkiej Rzeszy Niemieckiej” 

Chciano wyeliminować działalność podziemia na okupowanym terenie, liderów ruchu oporu.
Kto był mordowany? elity centralne i elity lokalne, czyli kadra uniwersytecka, ziemianie, księża, weterani powstań, ale też miejscowy sołtys we wsi, człowiek, którzy służył gdzieś w wojsku, poznał obce kraje, gdzieś był , coś widział i był dla miejscowych autorytetem. Siadano, tak jak w restauracji mojego pradziadka, w długie jesienne lub zimowe wieczory, zbierało się towarzystwo, sąsiedzi, i on tłumaczył: są takie orientacje, takie partie, to będzie dla nas dobre. To dla nas będzie niedobre. Temu człowiekowi ufano, to on był autorytetem" Cytat pochodzi z wykładu L.Żebrowskiego, do odsłuchania tutaj; Ciekawy wykład L.Żebrowskiego na temat mordu na polskich elitach, kto do tych elit był zaliczany i jak starannie wyselekcjonowano 80 tys. Polaków na tę listę  https://www.youtube.com/watch?v=e4qYKfk1BUM


Lisków

Lista proskrypcyjna dla Liskowa nazwanego przez Niemców Schöndorf
 Nazwiska liskowian: Sprusiński, Niewiadomski, Szewczyk, Rudecki

Kolejne nazwiska liskowian: Plesznier, Gurski, Szewczyk, Pyrek, Rakowski, Tomczak, Woźniak.

Lisków

Strona 3

• Wojciechowski Zygmunt nauczyciel (przekręcone nazwisko). 
•  Mellerowicz Bolesław (Żychów). O adwokacie Bolesławie Mellerowiczu TUTAJ.

Bornhagen - Koźminek

 Jaśkiewicz, Gurowski, Kuczyński, Pikilny (prawdopodobnie Piekielny?)

Aresztowani z Koźminka /od roku 1939 do 1943 Bornhagen a następnie od 1943 do 1945 Bornhag

Stanisław Musiałowicz(ur.11.02.1914), urzędnik w Stawie/Teichen.
Zamordowany w Gusen na bloku V w dn. 25.01. 1941.

Kolejna strona: Marianów. Z Marianowa ( w gminie Koźminek) nauczyciel Diton?Dilon Józef, którego scharakteryzowano następująco:  od dawna przeciwnik niemieckości i do dzisiaj się nie zmienił. Istnieje podejrzenie, że odbywa tajne zebrania i niepokoi ludność nieprawdziwymi plotkami.

Lista proskrypcyjna Iwanowice - Feldenrode, Morawki, Staw-Teichen

Pojawia się nazwisko S.Musiałowicz, o którym na liście napisano "fanatyczny Polak, który nie boi się w widoczny sposób prezentować swojej nienawiści wobec wszystkiego, co niemieckie. Podburza potajemnie przeciwko niemieckości i jest przeszkodą w procesie tworzenia", czyli innymi słowy wykazywał wrogi stosunek do nazistowskiej ideologii i został uznany przez hitlerowskiego okupanta za zagrażających przyszłej „Wielkiej Rzeszy Niemieckiej”

Odnalazłam rodzinę ST. Musiałowicza, wnuczka mieszka w Kaliszu, zamieszczam w takim razie skan księgi przyjęć Dachau. Nasi dziadkowie przyjechali w tym samym dniu, tym samym transportem.

Stanisław Musiałowicz zarejestrowany w Dachau pod numerem 6260

lista proskrypcyjna z nazwiskami ze wsi  Marianów, Karolew

A tutaj cala strona księgi

Dachau Entry Registers1940April19-April-1940 Page 21

S.Musiałowicz w księdze przyjęć do Dachau nr 6260

      IWANOWICE / FELDENRODE

IWANOWICE  / FELDENRODE

Feldenrode-Iwanowice

OPATÓWEK / SPATENFELDE

Lista proskrypcyjna Opatówek. Nazwiska: Nowicki Stefan. Sieradzan Kazimierz

Opatówek. Lista do aresztowania. Nazwiska: Szaliński Bolesław, Wiewiórkowski Aleksander, Olkiewicz Piotr, Jabłkowski Jan.

Na liście proskrypcyjnej tak opisano drugiego męża mojej prababci - Szalińskiego: "członek ówczesnej partii rządowej znany całej okolicy  jak fanatyczny Polak, nienawidzący Niemców. Z racji swojego zatrudnienia jako restaurator obcuje codziennie z dużym kręgiem ludności. Istnieje możliwość, ze udziela się w sposób wrogi dla państwa niemieckiego".

CHOCZ / PETERESHAGEN 

Petershagen-Chocz, Erlenhof-Olesiec Nowy

I jedna osoba z Józefowa. Nazwisko Dropik Aleksander, mający 4 dzieci. Rolnik.
I cały czas to samo:" Tutaj chodzi o najbardziej fanatycznego i niebezpiecznego Polaka we wsi. Przez swoje nienawistne przemowy, sabotuje naszą pracę rozbudowy (państwa niemieckiego-przyp.autorki) i bez względu na liczne potomstwo i pozycję gospodarczą oraz gospodarczy status musi być koniecznie usunięty" Odlazłam Go na liście przyjęć do Dachau numer
6259.

Lista proskrypcyjna przygotowana przez mniejszość niemiecką w celu likwidacji polskich patriotów. Józefów. Nazwiska Dropik Aleksander z  Józefowa , Urbański Roman. Chocz (przemianowany na Petershagen) 4 września 1939 r.

Kolejne nazwisko z Józefowa: Hojak Stefan.

Lista z nazwiskami z Cekowa. Nazwiska: Durski Józef, Waszak Józef, Waszak Józef - obaj z Kosmowa. Szostak Józef- Carzemka?Na następnej karcie ponownie pojawia się ta przekręcona nazwa jako Cazemka, Paitrzok ? ( prawdopodobnie Pietrzak) Józef- Fasanenteich-Mycielin

Ceków, 1943–1945 Treuensiegen. Fasanenteich - Mycielin. Lista do wyaresztowania. II wojna.

Nazwiska z Blizanowa-Schrammhausen.

Odnalazłam rodzinę pana Pakulskiego z Blizanowa (na liście poniżej) oraz  rodzinę Bachockich z Jastrzębnik koło Kalisza, Na liście proskrypcyjnej znaleźli się: Stefan Bachocki, lat 55; jego syn Jan Bachocki lat 19 oraz nauczyciel Jan Gajda. Polecam mój artykuł Jan Bachocki z Jastrzębnik i Władysław Pakulski z Jankowa, ofiary Akcji Inteligencja - Zapal Znicz Pamięci

Blizanow, Schrammhausen

I dalej Blizanów. Nazwiska: Choroszynski Tadeusz, Ruczyński Roman. Piskory: Fitz Józef

Blizanów. Nazwiska: Choroszynski Tadeusz, Ruczyński Roman. Piskory: Fitz Józef

Na liście poniżej:
Schrammhausen-Blizanów, nazwisko: Wrzesiński Józef -nauczyciel,Jabłoński-nauczyciel
Freienhalde- Piątek Wielki, nazwisko: Kuczyński Klemens
Lipe-Michalski Józef
Nazwisko "Racieszewski" zapisano błędnie. Na liście przyjęć do Dachau zapisano poprawnie "Raciszewski Roman"

Nazwisko "Racieszewski" zapisano błędnie. Na liście przyjęć do Dachau zapisano poprawnie "Raciszewski Roman"
Klemens Kuczyński-duchowny.

Freienhalde - Piatek Wielki (1943-45)) gm. Stawiszyn, pow. kaliski, wielkopolskie,
Schrammhausen-Blizanów, Lipe, Freienhalde-
Piątek Wielki

nazwisko nr 107 przekręcone z Wołoszyński na "Woszynski" w transporcie z 26 .06.1940 w księdze przyjęć Dachau numer 6068

Stawiszyn

Na liście odnajdujemy aż 26 osób ze Stawiszyna. Mój artykuł na ten temat burmistrza Stawiszyna Henryka Łowickiego: Henryk Łowicki 1889 - 1941, burmistrz Stawiszyna, ofiara Akcji Inteligencja, zamordowany w Mauthausen-Gusen. Na liście proskrypcyjnej Niemcy napisali o nim:

"Z racji pełnionej funkcji jako były burmistrz zasłużył się bardzo w polonizowaniu tego terenu. Bardzo zaangażowany politycznie. Jego jątrząca propaganda przeciwko wszystkiemu, co niemieckie jest tu jeszcze w pamięci. Według jego wypowiedzi oczekuje, że wkrótce znów będzie polskim burmistrzem. Ponieważ ciągle jeszcze może wywierać negatywny wpływ na polską ludność musi być traktowany jako podejrzany"

Oprócz burmistrza Henryka Łowickiego nauczyciele: Bronisław Bryński, Franciszek Bik, Władysław Kulas, Stanisław Herman, urzędnicy gminni jak Józef Krzewski i Józef Danielczyk, Władysław Krokorski, radny Franciszek Kostera, aptekarz Adam Kobza, właściciel drogerii Józef Napruszewski, działacze społeczni, rzemieślnicy: Konstanty Grala, członkowie straży pożarnej, Związku Strzeleckiego, weterani wojny, posiadacze ziemscy: Franciszek Boncler i Kazimierz Janiszewski, kupcy: Zygmunt Konieczko, Tomasz Kołodziejczak, przemysłowcy.

Dzięki regionaliście-  panu Jerzemu Widerskiemu odnalazłam rodzinę Konstantego Grali. Artkuł tutaj; 

Konstanty Grala, więzień Dachau numer 6243, ofiara "Akcji Inteligencja", Stawiszyn

Wszyscy umieszczeni na liście pojechali do Dachau, a później większość z nich do Mauthausen Gusen, jednego z najstraszliwszych obozów koncentracyjnych, katowni polskiej inteligencji, drugiego Katynia i już nigdy stamtąd nie wrócili. Czym był obóz Gusen tutaj.

Stawiszyn

Stawiszyn, Vorwalde - Zbiersk

Schwarzau - Błaszki

Z czasem przetłumaczę wszystkie charakterystyki, porażające są te dossier przy każdym nazwisku. Wskazujące na doskonałą infiltrację i rozpracowanie środowiska działaczy społecznych, kulturalnych i politycznych współpracujących z księdzem Blizińskim.
Nazwiska, imiona, zawód, liczba dzieci. A za każdym nazwiskiem dramat rodzin, osieroconych dzieci i wdów pozostałych bez środków do życia.
Większość aresztowanych z tej listy pojechali jednym transportem do Dachau 26.04.1940r . .
Wskazuje na to księga przyjęć do Dachau.

Proszę kliknąć, aby powiększyć. Nazwiska Wiewiórkowski Marian, Aleksander, Tomaszewski nr 47, Piekarski nr 52, Żuberek. Taczała Andreas 128 z list proskrypcyjnych powyżej itd

I kolejna strona księgi przyjęć do Dachau z nazwiskami z Błaszek: Szarras Tadeusz

I kolejna strona księgi przyjęć do Dachau z nazwiskami z Błaszek: Szarras Tadeusz, Rakowski Anton - nauczyciel z Zakrzyna, Dropik z Józefowa - 5 dzieci

Był jeszcze transport 26 czerwca 1940 roku

z nazwiskiem Lipowski Marian z listy proskrypcyjnej oraz Baranowski z Vogelsang/zalesie ur 1911 w Opatówku, Górski Edward z Liskowa nr w Dachau 6061, księgowy; Tworo Józef Morawki.

I 15.08.1940
Klemens Mieszkowski listonosz z Kamienia

Post powiązany: http://historiawsepii.blogspot.com/2017/10/liskow-1937.html

Na koniec skany z księgi przyjęć Dachau aresztowanych  z Kalisza i przywiezionych w tym samym dniu, tym samym transportem. Nie posiadam listy proskrypcyjnej dla Kalisza.

Dachau Entry Registers 1940 April 19-April-1940 Page 84

Inny post na ten temat : https://historiawsepii.blogspot.com/2017/10/listy-proskrypcyjne-opatowek.html


  autor:  Dominika Pawlikowska

^[1]Eugeniusz Guz, Winni szukają winnych, 1984, s. 232-233, ​ISBN 83-216-0351-3​.

^[2]Julitta Mikulska Bernaś, Franciszek Bernaś, V kolumna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1977.
Dariusz Kaliński Bilans krzywd , Instytut Wydawniczy Znak, 2018

Powrót do strony głównej

Posty powiązane:

Rodzina Wiewiórkowskich

A było to tak... Konrad Wuensche

Zygmunt Wiewiórkowski