 |
| Fragment oryginalnej listy proskrypcyjnej z nazwiskami aresztowanych z Kuszyna 1 |
 |
| Fragment oryginalnej listy proskrypcyjnej z nazwiskami aresztowanych z Kuszyna 2 |
 |
| W stroju ułana Tomasz Marcinkowski z Kuszyna |
Majątek Kuszyn stanowił własność Leona Ludwika Urbanowskiego (1853 w Pleszewie – 07.03.1935 w Kuszynie), jego siostry Anny Urbanowskiej ur. 1852, Marii ur. 1854, brata Władysława Urbanowskiego ur. 1860. Ich rodzicami byli Paweł i Leokadia z d. Chlebowska, którzy pobrali się w 1851 w Kościelcu.[1]
Leon Urbanowski poślubił Mariannę Borowską (1849–?). Z małżeństwa urodził się syn Aleksander Szczepan Urbanowski, który z kolei poślubił w 1903 w Warszawie Irenę Marię Preyss (1886–1922 Warszawa), córkę Marii Urbanowskiej i Stefana Preyssa, buchaltera domu handlowego; doktora; obywatela ziemskiego.[2] Ich syn Tadeusz Leon Antoni Urbanowski urodził się 05.07.1904 w Warszawie. Jako kolejny dziedzic Kuszyna Tadeusz Urbanowski był w zarządzie budowy remizy w Kosmowie. Zamieszkiwał w majątku Stropieszyn (Dlaczego w Stropieszynie, a nie w swoim majątku w Kuszynie?). W 1933 Tadeusz Urbanowski wyjechał na stale z majątku, w 1932 zamieszkał w Aninie, ul. Leśna 22, a od 1932 w Warszawie na ul. Marszałkowskiej 1. Dnia 08.12.1932 zawarł w Wilnie związek małżeński z Marią z d. Romanowską (Inne źródło podaje, że z Marią z d. Horczak). Był urzędnikiem, dyplomowanym rolnikiem. Po śmierci ojca, Leona Urbanowskiego w 1935 nie zgłosił się po spadek, jakim był majątek Kuszyn (Źródło: Dok.1), więc sąd ustanowił kuratora spadku w osobie Ludwika Górskiego, właściciela majątku Stropieszyn. Przed aresztowaniem mieszkał w Jeziornej/k. Warszawy na ul. Kolejowej 11.
Złożyłam prośbę w Archiwum Arolsen o przeprowadzenie kwerendy na temat T. Urbanowskiego i otrzymałam szczegółowe informacje na temat jego obozowej gehenny. Został aresztowany 22.05.1943 przez SD[3] i najpierw trafił do więzienia w Chełmie Lubelskim (w latach 1939–1944 więzienie było aresztem niemieckiej policji bezpieczeństwa, w którym więziono m.in. żołnierzy WP, AK i Służby Bezpieczeństwa). Dnia 06.01.1944 trafił do KL na Majdanku[4], numer jeńca 417 lub 517 (źródła podają oba numery), przeniesiony do obozu koncentracyjnego Natzweiler /Cochem/ 06.04.1944, numer 11459.[5] W obozie tym pracował najpierw w komandzie „Urbis” w tunelu „Stawiski” do 15.08.1944, później w komandzie „Hochfelden” do 18.09.1944, następnie w komandzie „Heilbronn” w kopalni soli, do 27.04.1945. Nie wiem dlaczego w kartotece jenieckiej KL Natzweiler widnieje w rubryce zawód określenie felczer (niem Feldsher).[6] Jego żona Maria została aresztowana z tego samego powodu (prawdopodobnie za działalność w AK. W Jeziornej były magazyny broni AK). Została zamordowana jesienią 1943 w obozie Auschwitz.
Obóz w którym przebywał Tadeusz Urbanowski KL Natzwiler został założony w 1941 roku na terenie Alzacji włączonej do Niemiec. Liczba ofiar śmiertelnych w obozie szacowana jest na 22 tysiące, wliczając w to sieć podobozów. W podobozie Cohem produkowano świece zapłonowe do samolotów dla firmy Bosch. W miarę zbliżania się wojsk alianckich więźniów ewakuowano do KL Dachau. KL Natzweiler-Struthof był pierwszym nazistowskim obozem koncentracyjnym odkrytym przez aliantów na Zachodzie Europy. Jednak kiedy weszli do niego Amerykanie, obóz był całkowicie pusty. Podczas ewakuacji w tzw. „marszu śmierci” do Dachau zginęło ok. 5 tys. deportowanych. Tadeusz Urbanowski przeżył i został zarejestrowany w Dachau 27.04.1945 jako więzień nr 11459, wyzwolony 2 dni później 29.04.1945.
Po wojnie zamieszkał w Londynie. Wiemy o tym z pisma wysłanego w styczniu 1955 do archiwum Arolsen, w którym zwrócił się z prośbą o potwierdzenie jego pobytu w obozie Natzweiler od 05.04.1944 do 27.04.1945. W liście tym podał swój londyński adres.
Ziemianie niechętnie wracali do Polski, ponieważ wiedzieli, że po powrocie do kraju czeka na nich więzienie, tortury i życie w kraju pod sowieckim butem. Tadeusz Urbanowski mógł mieć szczególne obawy, ponieważ jego rodzina traciła zdrowie i życie w walkach z bolszewikami. Jego życiorys potwierdza, że ziemianie angażowali się bohatersko w obronę Ojczyzny, która po wojnie, w osobach gorliwych zwolenników sowieckiego miru, odpłaciła im niewdzięcznością, każąc o Nich zapomnieć po wsze czasy.
W 1945 dwór w Kuszynie został zamieszkany przez okoliczną ludność, miedzy innymi przez Wojciecha Jędrasiaka z rodziną. Dwór był parterowy, zamieszkało tam 7-8 rodzin, m.in.: Ostrowscy, Dominiak, Trawnik, Śliwiński. Wówczas nie było już nic z wyposażenia dworu. Założenia dworskie nie zachowały się. W ich miejscu znajdują się obecnie chłopskie zagrody utworzone po parcelacji w okresie PRL-u. W miejscu dawnej stajni stanęła remiza. Armia rosyjska przechodząc przez ten teren zatrzymała się w Stropieszynie, ponieważ znajdowała się tam gorzelnia. Tam pili i gwałcili Polki i Niemki.
Czy ktoś z czytelników posiada wiedzę na temat Tadeusza Urbanowskiego i może uzupełnić te informacje? Czy istnieje jakieś opracowanie na temat Kuszyna i Urbanowskich? Czy ktoś posiada zdjęcia Urbanowskich, dworu, wsi?
 |
| Grób Urbanowskich w Kościelcu |
email: d.pawlikowska@wp.pl
[1] APK, Zespół: Księgi i akta hipoteczne sądów w Kaliszu, Księga hipoteczna - Kuszyn N 1, 2, 6, 7, 8 osady w maj., hip. nr 1637, Ar 1449, Sygn. 11/1201/0/-/3278
[2] Akt małżeństwa: Warszawa św. Aleksander (obecn. m. Warszawa), rok 1903, nr aktu 397 [indeks na http://geneteka.genealodzy.pl/]
[3] Sicherheitsdienst des Reichsführers SS (SD, pol. Służba Bezpieczeństwa Reichsführera SS) – organ wywiadu, kontrwywiadu i służby bezpieczeństwa SS, działający w III Rzeszy w latach 1931–1945. Jednym z głównych zadań organizacji było zwalczanie ruchu oporu.
[4] Niemiecki obóz koncentracyjny w Lublinie, tzw. Majdanek, powstał na mocy decyzji Heinricha Himmlera. Podczas wizyty w Lublinie w lipcu 1941 r., powierzył on dowódcy SS i policji w dystrykcie lubelskim Odilowi Globocnikowi zadanie zbudowania obozu „dla 25-50 tysięcy więźniów, którzy byliby wykorzystywani w warsztatach oraz na budowach SS i policji”. Mieli oni stanowić darmową siłę roboczą dla realizacji planów rozbudowy III Rzeszy.
[5] Źródło: Państwowe Muzeum na Majdanku APMM, I b 2, K. 13; IV-15, K. 223; XI-42, V. 25, K. 24; XII-15, K. 107; XVIII-428, K. 299.
[6] Archiwum Arolsen, dokument elektroniczny: Search for documents in the Arolsen Archives (arolsen-archives.org)
 |
| Po śmierci ojca w 1935 Tadeusz Urbanowski nie zgłosił się po odbiór spadku, w związku z czym ustanowiono kuratora w osobie Ludwika Górskiego. |
 |
| APK, fragment księgi ludności Kuszyn. Dlaczego Tadeusz Celiński, dziedzic majątku Ceków, weteran wojny 1920, mieszkał w Kuszynie u Urbanowskich? Czy dlatego, że wraz z zarządcą majątku ćwiczył ułanów? |
 |
| Dokument z przeprowadzonej przeze mnie kwerendy w archiwum Arolsen. W dokumencie podaje nazwisko żony Marii z d. Romanowska. Zamordowana w 1943 w Auschwitz. |
Na zdjęciu poniżej dokument z przeprowadzonej przeze mnie kwerendy w archiwum Arolsen. W dokumencie T. Urbanowski podaje nazwisko żony Marii z d. Horczak. Skąd rozbieżność ? Kim była dla niego Maria Horczak, matka Jerzego Horczaka,
o którym artykuł jerzy_horczak_.pdf (batalionzoska.pl). Dlaczego po wojnie chciał ustalić jej losy? Rodzice Jerzego: Józef inżynier rolny i Maria Horczak prowadzili działalność konspiracyjną w Polskim Państwie Podziemnym i zginęli w obozie Auschwitz. Do 1935 roku mieszkali w Kaliszu. Horczakowie pochodzili z Wilna, czy byli rodziną jego żony?
 |
 |
| Dokument poświadczający pobyt w obozach wystawiony na prośbę Tadeusza Urbanowskiego |
 |
| Fiszka jeńca KL Natzwailer Tadeusza Urbanowskiego pochodząca z kwerendy w archiwum Arolsen. Zawód główny: Feldcher/felczer? W sąsiedniej rubryce: zawód: rolnik. |
 |
| Lista transportowa jeńców pozyskana przeze mnie z archiwum Arolsen. |
