28.01.1945 sowiecki wojenny komendant Mitin wybrał wójta Opatówka

autor: Dominika Pawlikowska

Kto Polakom wybierał władzę w 1945?

W pierwszych tygodniach po wkroczeniu Armii Czerwonej do Opatówka w styczniu 1945 roku rozpoczęto organizację polskich władz lokalnych. Proces ten odbywał się w ścisłym powiązaniu z działaniami radzieckich komendantur wojennych, które w pierwszej fazie przejmowały kontrolę nad miasteczkami i gminami, a następnie przekazywały je władzom cywilnym nowo tworzonych struktur podporządkowanych Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego (PKWN).

Jednym z kluczowych źródeł ukazujących ten moment przejściowy jest protokół zdawczo-odbiorczy z 17 lutego 1945 roku, spisany w kancelarii Zarządu Gminy Opatówek. Dokument ten odnotowuje przekazanie stanowiska wójta pomiędzy Franciszkiem Leśniakiem a Feliksem Dziubińskim oraz zawiera informacje o stanie gminy, jej finansach i funkcjonujących zakładach przemysłowo-handlowych.

1. Treść dokumentu 

Protokół zdawczo-odbiorczy sporządzono w Opatówku 17 lutego 1945 roku w kancelarii gminy. Spisano go w związku z przekazaniem obowiązków tymczasowego wójta gminy Opatówek.

• Dotychczasowy wójt, Franciszek Leśniak (pochodzący z Ładzic w powiecie radomszczańskim, zam w Tłokini Kościelnej, powołany 28 stycznia 1945 r. przez wojennego komendanta kapitana Mikitina), przekazał urząd nowo mianowanemu wójtowi – Feliksowi Dziubińskiemu, z Brzezin koło Łodzi, ur. 1885, s. Ignacego i Korduli z d. Staszewska, zamieszkałemu w Opatówku wraz z żoną Marianną Rogozińską, c. Mateusza.

• (zatwierdzonemu przez starostę kaliskiego 1 lutego 1945 r.).

• Przekazano:

  • pieczęć urzędową gminy,

  • kasę gminną w wysokości 2899 RM (pochodzącą ze sprzedaży pieczywa, węgla i mąki),

  • informacje o stanie zakładów handlowo-przemysłowych w gminie i osadzie Opatówek.

• Wznowiono działalność:

  • młyn motorowy w Opatówku (dawniej Spies),

  • młyn wodny w Trojanowie (własność Józefa Urbańskiego),

  • piekarnie (Adamczewskiego, dawn. Dreszer, dawn. Sikba),

  • sklep spożywczy (dawniej Töpfer, teraz Zenon Nowicki),

  • fabrykę mebli (dawn. Ebeling, teraz pod zarządem Rossy Ignacego),

  • zakłady ślusarskie (dawn. Ritter, pod kierownictwem Stanisława Spisza).

Protokół podpisali:

• Franciszek Leśniak – zdający,

• Feliks Dziubiński – przyjmujący

2. Sytuacja polityczna i militarna

Luty 1945 roku to moment, gdy Armia Czerwona zakończyła ofensywę w rejonie Kalisza i Opatówka. Niemcy wycofali się w styczniu 1945 r., a na ich miejsce wchodzili radzieccy wojskowi komendanci, którzy wyznaczali pierwsze władze lokalne. Kapitan Mitin, wymieniony w dokumencie, był przedstawicielem tzw. komendantury wojennej, czyli radzieckiej administracji wojskowej, która sprawowała faktyczną władzę do czasu organizacji władz cywilnych podległych nowej Polsce „lubelskiej”.

Zmiana władz lokalnych

Pierwszym wójtem po wejściu Armii Czerwonej został Franciszek Leśniak, mieszkaniec Opatówka. Była to decyzja tymczasowa, ponieważ szybko zaczęto instalować władze nominowane przez Starostę Powiatowego w Kaliszu, działającego już w strukturach podporządkowanych PKWN i komunistycznej administracji. Dlatego 1 lutego 1945 r. powołano Feliksa Dziubińskiego – i to on przejął urząd 17 lutego.

Pieczęć i kasa gminna

Przekazanie pieczęci i kasy miało ogromne znaczenie symboliczne i praktyczne:

• pieczęć oznaczała prawną ciągłość urzędu,

• kasa była podstawą działalności gminy (finansowano z niej m.in. aprowizację i funkcjonowanie instytucji lokalnych).
  Warto zauważyć, że pieniądze zapisano w RM (Reichsmarkach) – czyli w walucie niemieckiej, która jeszcze krążyła w obiegu po styczniu 1945 r.

Gospodarka i zakłady przemysłowe:

Dokument pokazuje, jak szybko próbowano odbudować życie gospodarcze: Widać wyraźnie, że zakłady wcześniej należące do Niemców (Spies, Dreszer, Töpfer, Ebeling, Ritter) zostały przejęte i oddane w ręce Polaków – często „tymczasowych kierowników”. Był to element szerszego procesu nacjonalizacji i przejmowania majątków niemieckich oraz poniemieckich.

Znaczenie lokalne

Ten protokół jest jednym z pierwszych dokumentów administracyjnych w powojennym Opatówku. Pokazuje, jak wyglądał moment przejściowy – od władzy niemieckiej, przez władzę wojskowych komendantów radzieckich, po instalowanie władz polskich pod kontrolą PKWN.

Wiosną 1945 roku nie odbywały się wolne i demokratyczne wybory. 

Feliks Dziubiński miał swoją nazwę ulicy w Opatówku i dopiero w 2017 nazwa została zmieniona na Spacerową. Stało się to na wniosek IPN: Komunikat IPN odnośnie zmiany nazwy ulicy Dziubińskiego  

Dlaczego Dziubiński został wybrany przez władze komunistyczne? o tym w następnym poście.

  Wiosną 1945 roku sytuacja polityczna w Polsce była niezwykle skomplikowana i daleka od standardów demokratycznych. Władza była kształtowana pod silnym wpływem Związku Radzieckiego.

Oto dosłowna treść dokumentu: 

Protokół

zdawczo-odbiorczy sporządzony dnia 17. lutego 1945 roku w kancelarji Zarządu gminy Opatówek powiatu kaliskiego, w sprawie przekazania agend tymczasowego Wójta gminy Opatówek.

Zgodnie z decyzją Obw. Wojennego Komendanta na gminę Opatówek, Kap. Mitin, z dnia 28 stycznia 1945 roku, na tymczasowego Wójta gminy powołany został Ob. Leśniak Franciszek urodzony dn. 10.5.1897 r. w Ładzicach pow. Radomsko, zamieszkały w Opatówku ul. Kościelnej, gminy Opatówek pow. kaliskiego. Stanowisko Wójta gminy sprawował tymczasowo do chwili ostatecznego zatwierdzenia Wójta gminy przez Starostę Powiatowego w Kaliszu za zatwierdzeniem Wojennego Komendanta na powiat kaliski.

Na podstawie nominacji Starosty Powiatowego w Kaliszu z dnia 1. lutego 1945 roku, zatwierdzonej przez Obw. Wojennego Komendanta na powiat kaliski, na tymczasowego komisarzującego Wójta gminy Opatówek, nominowany został Ob. Dziubiński Feliks urodzony dn. 19.11.1885 roku w Brzezinach powiatu Brzezińskiego, zamieszkały w Opatówku przy ul. Ponatowskiego 7.

Z uwagi na powyższe w dniu dzisiejszym przystąpiono do przekazania stanowiska tymcz. Wójta gminy Opatówek Ob. Dziubińskiemu Feliksowi.

Dotychczasowy Wójt gminy Opatówek, Ob. Leśniak Franciszek przekazuje:

1. Tymczasową pieczęć urzędową gminy, okrągłą z napisem w owalu:
   „Zarząd gminy Opatówek powiatu Kaliskiego w Opatówku Państw.”

2. Stan Kasy Gminnej z dnia dzisiejszego w wysokości RM. 2899.–
   (Słownie: Dwa tysiące osiemset dziewięćdziesiąt dziewięć RM.)

Stan kasy pochodzi:
a) ze sprzedaży pieczywa w piekarni miejskiej (dawn. Dreszer) RM. 1182,50
b) ze sprzedaży węgla na stacji kolejowej w Opatówku RM. 706,50
c) ze sprzedaży mąki z młyna w Opatówku RM. 380.–

3. Stan gminy i osady w Opatówku przedstawia się następująco:

Z zakładów handlowo-przemysłowych uruchomiono:
a) Młyn motorowy w Opatówku (dawn. J. Spies) pod kierownictwem Ob. Kawali Tadeusza. (Przemiał zboża dla mieszkańców gminy Opatówek, oraz dostawa mąki do piekarni w Opatówku).
b) Młyn wodny w Trojanowie, własność Ob. Józefa Urbańskiego o przemiale zboża dla ludności z gminy Opatówek.

Piekarnie:

1. Stefana Adamczewskiego w Opatówku

2. Piekarnia miejska dawn. Dreszer w Opatówku

3. (dawn. Sikba) w Opatówku

d) Sklep spożywczy (dawn. Töpfer) obecnie oddany pod kierownictwo Zenona Nowickiego.
e) Zakład meblowy dawn. Fabryka Mebli H. A. Ebeling w Opatówku oddany pod tymcz. kierownictwo Ob. Rosy Targosza.
f) Zakłady ślusarskie (dawn. Ritter) w Opatówku, pod tymcz. kierownictwem Stanisława Spisaka.

Inne sprawy nie objęte w niniejszym protokole, przekazane zostały w formie ustnej – sprawozdawczej.

Spis sprzętu biurowego w niniejszym protokole nie uwzględniono.

Urzędowanie przekazano w dniu 17. lutego 1945 r. o godz. 12.

Na tym niniejszy protokół zakończono, który został zgodnie podpisano.

Opatówek, dnia 17 lutego 1945 roku.

Urzędowanie zdał: F. Leśniak
Urzędowanie przyjął: F. Dziubiński

Dokument poświadczający wybór wójta Opatówka
w styczniu 1945 roku.
Archiwum Państwowe w Kaliszu.

Proces ten odbywał się w warunkach braku wolnych wyborów.

Oto kluczowe aspekty kształtowania władzy w tym okresie:

 * Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), utworzony w lipcu 1944 roku w Lublinie, pod patronatem ZSRR, stanowił zalążek nowej, komunistycznej władzy w Polsce. Jego działania były wspierane przez Armię Czerwoną i NKWD.

 * Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej powstał z przekształcenia PKWN. Był kontrolowany przez komunistów, z dominującą rolą Polskiej Partii Robotniczej (PPR). Jego działania były ukierunkowane na utrwalenie władzy komunistycznej w Polsce.

Związek Radziecki odgrywał decydującą rolę w kształtowaniu polskiej sceny politycznej. Armia Czerwona stacjonowała w Polsce, a NKWD prowadziło działania represyjne wobec opozycji. Sowieci wywierali presję na polskich polityków, narzucając im swoje decyzje.

Uruchomiono następujące zakłady:

W styczniu/ lutym 1945 roku uruchomiono niektóre zakłady: 
Piekarnie Stefana Adamczewskiego, piekarnie miejska dawną Dreszera, piekarnie miejską dawniej Skiby, sklep spożywczy i inne

Źródła:

Radzieckie komendantury wojenne działały na ziemiach polskich od stycznia 1945 r. Ich zadaniem było utrzymywanie porządku i kontrola nad przejętymi terenami do czasu zainstalowania władz cywilnych. Zob. A. Paczkowski, Pół wieku dziejów Polski 1939–1989, Warszawa 2005, s. 121–123.