Wybór sołtysów w gminie Opatówek w 1945

Wybór sołtysów w gminie Opatówek w 1945

Wybór sołtysów w gminie Opatówek w 1945

 Wybór sołtysów w Polsce po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku był procesem stopniowo kształtującym się w nowej, powojennej rzeczywistości politycznej i społecznej. Nie istniał jednolity, ogólnokrajowy schemat wyborów sołtysów natychmiast po wojnie. Procedury i zasady często zależały od lokalnych inicjatyw, decyzji administracji terenowej oraz stopniowo wprowadzanych regulacji prawnych.

Na wybór sołtysów w Polsce po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku miała wpływ ówczesna sytuacja polityczna i stopniowo umacniająca się władza komunistyczna.

   Początkowo, w pierwszych latach powojennych, wybory sołtysów często były organizowane oddolnie przez lokalne społeczności na zebraniach wiejskich. Jednak wraz z konsolidacją władzy komunistycznej, proces ten zaczął podlegać coraz większej kontroli.

Wpływ władz przejawiał się między innymi poprzez:

 * Wprowadzanie regulacji prawnych: "Regulamin wyborów sołtysa i podsołtysa" z 1945 roku, choć formalnie określał demokratyczne zasady (prawo uczestnictwa, zgłaszanie kandydatów, głosowanie), w praktyce mógł być interpretowany i stosowany w sposób zapewniający wybór osób akceptowanych przez nową władzę.

 * Nadzór administracyjny: Starosta powiatowy zarządzał wybory i powoływał przewodniczącego komisji wyborczej, co dawało pewne możliwości wpływania na przebieg procesu.

 * Propaganda i naciski: Wraz z umacnianiem się systemu komunistycznego, można przypuszczać, że wywierano mniej lub bardziej subtelne naciski na lokalne społeczności, aby wybierały osoby lojalne wobec nowej władzy.

 * Późniejsza centralizacja: W kolejnych latach PRL system rad narodowych stopniowo zastępował elementy samorządności lokalnej, a rola sołtysów mogła ulegać zmianom w kierunku bardziej wykonawczym wobec decyzji wyższych instancji.

Warto jednak zaznaczyć, że bezpośrednio po wojnie, w okresie przejściowym, wpływ władz centralnych na wybory sołtysów na szczeblu lokalnym mógł nie być jeszcze tak silny, jak w późniejszych dekadach PRL. Lokalne społeczności mogły mieć jeszcze pewną autonomię w wyborze swoich przedstawicieli. Niemniej jednak, tendencja do centralizacji i kontroli była obecna od początku kształtowania się nowego systemu politycznego.

Podsumowując, na wybór sołtysów w Polsce po 1945 roku miała wpływ ówczesna sytuacja polityczna i umacniająca się władza komunistyczna, która stopniowo zwiększała swoją kontrolę nad tym procesem.

Charakterystyka wyborów sołtysów w pierwszych latach powojennych:

 * Lokalna inicjatywa i brak centralnych regulacji: Bezpośrednio po wojnie, w obliczu zniszczeń i reorganizacji administracji, wybory sołtysów często były organizowane oddolnie przez lokalne społeczności. Nie istniały jeszcze szczegółowe, ogólnokrajowe przepisy regulujące te wybory.

 * Zebrania wiejskie jako główna forma wyboru: Najczęściej sołtysów wybierano na zebraniach wiejskich (gromadzkich). Uprawnieni do głosowania byli mieszkańcy danej gromady. Głosowanie zazwyczaj było jawne, poprzez podniesienie rąk.

 * Wpływ sytuacji politycznej: Wraz z umacnianiem się władzy komunistycznej, proces wyborów sołtysów zaczął podlegać coraz większej kontroli. Wprowadzano regulacje mające na celu zapewnienie, że na stanowiska te wybierane będą osoby lojalne wobec nowej władzy.

 * Regulamin wyborów sołtysa i podsołtysa z 1945 roku: Jednym z pierwszych aktów prawnych regulujących wybory sołtysów był "Regulamin wyborów sołtysa i podsołtysa" wydany w 1945 roku (Dz.U. 1945 nr 10 poz. 53). Regulamin ten określał m.in.:

   * Prawo uczestnictwa w zebraniu gromadzkim: Przysługiwało każdemu obywatelowi polskiemu, mieszkańcowi danej gromady, bez różnicy płci, który ukończył 21 lat i mieszkał na terenie gromady co najmniej 6 miesięcy przed wyborami.

   * Zarządzenie wyborów: Wybory zarządzał starosta powiatowy, który podawał dzień, miejsce i godzinę zebrania wyborczego oraz nazwisko przewodniczącego zebrania.

   * Zgłaszanie kandydatów: Kandydatów na sołtysa i podsołtysa mogło zgłosić co najmniej 10 wyborców pisemnie lub ustnie do protokołu. Zgłoszenie mogło zawierać maksymalnie dwóch kandydatów.

   * Przebieg głosowania: Wybór sołtysa i podsołtysa odbywał się w jednym głosowaniu, a każdy wyborca mógł głosować tylko na jednego kandydata. W przypadku zarządzenia tajnego głosowania, wyborca wpisywał na karcie imię i nazwisko kandydata oraz imiona jego rodziców.

   * Komisja wyborcza: Wybory przeprowadzała komisja wyborcza składająca się z przewodniczącego (powoływanego przez starostę) i dwóch członków (powoływanych przez przewodniczącego na zebraniu wyborczym).

   * Ogłoszenie wyborów: O terminie wyborów sołtys był zobowiązany ogłosić w danej gromadzie na 3 dni przed terminem w sposób tam praktykowany.

Przebieg wyborów:

 * Zarządzenie wyborów: Starosta powiatowy wydawał zarządzenie o wyborach, określając termin, miejsce i przewodniczącego zebrania wyborczego.

 * Ogłoszenie wyborów: Ustępujący sołtys informował mieszkańców o terminie wyborów.

 * Zebranie wiejskie: W wyznaczonym terminie odbywało się zebranie wiejskie. Przewodniczący zebrania otwierał obrady.

 * Zgłaszanie kandydatów: Uprawnieni mieszkańcy zgłaszali kandydatów na sołtysa i podsołtysa.

 * Głosowanie: Przeprowadzano głosowanie (zazwyczaj jawne, ale w niektórych przypadkach mogło być tajne).

 * Ustalenie wyników: Komisja wyborcza liczyła głosy i ustalała wyniki wyborów.

 * Ogłoszenie wyników: Przewodniczący komisji ogłaszał wyniki wyborów na zebraniu wiejskim.

Rola sołtysów po 1945 roku:

Po wojnie sołtysi odgrywali istotną rolę w odbudowie wsi i organizacji życia społecznego. Ich zadania obejmowały:

 * Pośrednictwo między mieszkańcami a władzami: Byli łącznikami między lokalną społecznością a administracją państwową i samorządową.

 * Organizacja życia gromadzkiego: Zwoływali zebrania wiejskie, inicjowali i koordynowali lokalne przedsięwzięcia.

 * Administracja lokalna: Pomagali w realizacji zadań administracyjnych, takich jak pobór podatków (w późniejszym okresie).

 * Reprezentowanie wsi: Reprezentowali interesy mieszkańców wsi na zewnątrz.

 * Wspieranie odbudowy: Angażowali się w organizowanie pomocy dla najbardziej potrzebujących i w odbudowę zniszczeń wojennych.

Wraz z upływem czasu i centralizacją władzy, rola sołtysów ulegała pewnym zmianom, jednak nadal pozostawali ważnymi postaciami w lokalnych społecznościach wiejskich. Wybory sołtysów, choć stopniowo poddawane kontroli, stanowiły jeden z nielicznych elementów samorządności na poziomie najmniejszych jednostek osadniczych w powojennej Polsce.

autor: Dominika Pawlikowska