Dworek Konrada Wünschego w Opatówku – przykład powojennej likwidacji ziemiańskiego dziedzictwa

 autor: Dominika Pawlikowska

   W pejzażu Opatówka, niewielkiego miasteczka w powiecie kaliskim, przez dziesięciolecia istniał skromny, parterowy dworek ziemianina Konrada Wünsche. 

Jeszcze na początku lat osiemdziesiątych XX wieku, otoczony zaniedbaną zielenią przy ulicy Szkolnej, stanowił milczące świadectwo minionej epoki. 

Jeśli wybrałam drogę do szkoły wzdłuż dawnych czworaków, mijałam ten niepozorny budynek, obrośnięty krzewami, już wówczas przeznaczony do zapomnienia, chylący się ku upadkowi.

Dziś w jego miejscu stoi żłobek, a o samym obiekcie przypomina jedynie dokument przechowywany w Archiwum Państwowym w Kaliszu. „Opis gminy Opatówek, powiatu kaliskiego, 1948” zawierający następującą notatkę:

„Z zabytków historycznych z dawnych lat pozostała tylko oficyna dworska w roku 1825 wzniesiona, stylowy o swojskich motywach dworek administratora, dziś mieszkanie personelu Ośrodka Oświaty Rolniczej, piękny most żelazny w parku z roku 1824, domek z herbem Zajączków, położony w Opatówku przy ul. Kościelnej nr 15”¹.

Niestety personel ośrodka wyeksploatował zabytek, po czym został rozebrany. Do dziś nikt nie odpowiedział za tę bezprawną działalność. W Archiwum Państwowym w Kaliszu zachowała się książka meldunkowa mieszkańców tego domu Książka meldunkowa domu O.O.R. przy ul. Szkolnej we wsi Opatówek /Zespół: Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Opatówku; Sygnatura:11/394/0/-/64/.

Historia tego dworku stanowi przykład szerszego zjawiska – systematycznego niszczenia dworów i pałaców w Polsce Ludowej.

Zdjęcie z czasów, gdy mijałam ten dworek
idąc do szkoły.

Reforma rolna i likwidacja warstwy ziemiańskiej

Likwidacja dworków, podobnych do tego w Opatówku, była elementem szerszej polityki komunistycznych władz, rozpoczętej dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej². Dekret przewidywał przejęcie przez państwo – bez jakiegokolwiek odszkodowania – majątków ziemskich powyżej 50 hektarów (w niektórych regionach 100 ha).

Reforma miała charakter zarówno ideologiczny, jak i polityczny:

• Ideologiczny – ziemianie przedstawiani byli jako „obszarnicy” i „wrogowie klasowi”. Ich eliminacja stanowiła część propagandowego procesu budowy „nowego ustroju”, wolnego od „feudalnych reliktów”³.

• Polityczny – rozdział ziemi między bezrolnych chłopów miał na celu pozyskanie poparcia społecznego dla nowej władzy, a zarazem osłabienie tradycyjnych elit lokalnych⁴.

Zniszczenie dziedzictwa kulturowego

Dwory, takie jak ten w Opatówku, nie były jedynie siedzibami właścicieli ziemskich. Pełniły rolę lokalnych centrów kultury, przechowywały rodzinne archiwa, księgozbiory i dzieła sztuki. Zniszczenie tych miejsc stanowiło próbę zerwania ciągłości historycznej i kulturowej Polski. Komuniści, odwołując się do haseł równościowych, dążyli do stworzenia nowej tożsamości społecznej, opartej nie na tradycji narodowej, lecz na idei walki klas⁵.

Konfiskata i dewastacja

Po wywłaszczeniu majątków następował proces systematycznej konfiskaty i grabieży. Wartościowe przedmioty – meble, obrazy, księgozbiory – ginęły w niekontrolowany sposób. Część dworków i pałaców przekształcano w biura, szkoły, internaty czy ośrodki PGR-ów. W praktyce prowadziło to do ich szybkiej dewastacji – brak konserwacji, adaptacja bez poszanowania architektury oraz rabunkowa eksploatacja powodowały nieodwracalne zniszczenia⁶.

Przykład dworku w Opatówku – użytkowanego m.in.przez pracowników Ośrodka Oświaty Rolniczej, a następnie rozebranego – stanowi typowy model tego procesu. /Jednostka - Szukaj w Archiwach https://share.google/0alraH7krts4C3hgu/

Zniknięcie dworku w Opatówku jest symbolem losu setek podobnych miejsc w całym kraju. Jego unicestwienie nie było przypadkowe – wpisywało się w politykę PRL wobec warstwy ziemiańskiej i jej dziedzictwa kulturowego.

Dziś, w miejscu, gdzie niegdyś stał, znajduje się żłobek, a pamięć o dawnym dworku trwa jedynie w dokumentach archiwalnych i wspomnieniach mieszkańców. Jego historia przypomina o konsekwencjach polityki, której celem było nie tylko przejęcie ziemi, lecz także zatarcie śladów polskiej tradycji i tożsamości.

Przypisy

1. Archiwum Państwowe w Kaliszu, „Opis gminy Opatówek, powiatu kaliskiego, 1948”, sygn. ...

2. Dekret PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. 1944 nr 4, poz. 17).

3. H. Dominiczak, Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997, s. 54–56.

4. T. Jaszowski, Reforma rolna w Polsce 1944–1948. Studium historyczne, Warszawa 2004, s. 112–118.

5. A. Chwalba, Historia Polski 1795–1918, Warszawa 2000, s. 467–468 (dot. roli dworów jako centrów kultury narodowej).

6. M. Łoziński, Dwór polski. Przemiany i losy po 1944 roku, Kraków 2015, s. 201–210.

Ul. Szkolna. Dawny dworek 

Kim był Konrad Wünsche? Krótka historia z Opatówka

 Konrad Wünsche był lokalnym ziemianinem i gospodarzem w Opatówku, który w czasie II wojny światowej — mimo trudnych okoliczności —
pełnił niezwykle ważną rolę w lokalnym ruchu oporu:

• W majątku Wünschego w Opatówku (notowanym jako Spatenfelde w języku niemieckim) stacjonowały struktury konspiracyjne – m.in. Organizacja Jedności Narodowej (OJN) oraz Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) historiawsepii.blogspot.com+3historiawsepii.blogspot.com+3historiawsepii.blogspot.com+3.

• Pomagał w tajnym szkoleniu wojskowym młodych ludzi, kultywując przedwojenne tradycje szkoleniowe, charakterystyczne dla ziemian regionu Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa+3historiawsepii.blogspot.com+3historiawsepii.blogspot.com+3.

• Jego majątek stał się schronieniem dla wielu osób — według przekazów, zapewnił schronienie nawet około 100 osobom, w tym córce kaliskiego wydawcy Mieczysława Krauckiego (1891–1935) oraz innym młodym ludziom zagrożonym wywózką do Niemiec historiawsepii.blogspot.com+1.

• Po wojnie, w warunkach negatywnej propagandy komunistycznej wobec ziemiaństwa, rodzina Wünschego została odsunięta od dawnych posiadłości, a ich zasługi – często niedoceniane – popadły w zapomnienie historiawsepii.blogspot.com+1.

Post powiązany:

Wirtualne Muzeum. Historia w sepii. : Opis gminy Opatówek, powiatu Kaliskiego 1948